Με αφορμή την σημερινή γρίπη από τον κορωνοϊό (covid 19), που σταδιακά εξαπλώνεται σε όλον τον κόσμο και προκαλεί πολλούς θανάτους, σκέφτηκα να κάνω μια σύντομη αναφορά στην θανατηφόρο Ισπανική γρίπη του 1918, που προσέβαλε πάνω από το 1/3 του πληθυσμού της γης.

Αν υπολογιστεί πως ο παγκόσμιος πληθυσμός το 1920 ήταν περίπου 2 δισεκατομμύρια  και πως το  33%  νόσησε, προκύπτει πως προσεβλήθησαν 660  περίπου εκατομύρια άτομα. Οι θάνατοι  από τη νόσο, με διάφορες εκτιμήσεις, υπολογίζονται από 20-100 εκατομμύρια. Αν θεωρήσουμε ως μέσο όρο τα 60 εκατ. αναλογεί περίπου 1 θάνατος σε 10 νοσήσαντες η σε 30 άτομα στο σύνολο του πληθυσμού (παγκοσμίως). Στην Ινδία, πάντως, υπολογίζεται πως πέθαναν πάνω από 10 εκατομύρια.

Στο χωριό μας το 1920 κατοικούσαν περίπου 900 άτομα. Σίγουροι θάνατοι από τη γρίπη θεωρούνται τουλάχιστον 4. Προφανώς και κάποιοι άλλοι θάνατοι θα οφείλονταν στην ίδια αιτία, αλλά εκείνη την εποχή ούτε γιατρός υπήρχε εκεί για να εκτιμήσει την κατάσταση, ούτε αναλυτική καταγραφή γινόταν των θανάτων. Κάποιοι ηλικιωμένοι που πέθαναν, προφανώς θεωρήθηκαν πως πέθαναν από "γερατειά", ενώ στην ουσία θα είχαν προσβληθεί από τον ιό της γρίπης.

Πάντως, επειδή το χωριό μας ήταν ιδιαίτερα ορεινό με περιορισμένη επικοινωνία με άλλες περιοχές, είναι πολύ πιθανό η επίπτωση της επιδημίας της γρίπης να ήταν περιορισμένη, σε σχέση με πόλεις και κωμοπόλεις.   

Οι 4 Σερβαίοι που έχασαν τότε τη ζωή τους στο χωριό, από αυτή την πανδημία, και σύμφωνα με πληροφορίες από μεγαλύτερους πατριώτες, είναι:   

1.     Σχίζας Νικόλαος του Δημητρίου

(παππούς του στρατιωτικού γιατρού Νίκου Δ. Σχίζα, που έχουν και το ίδιο όνομα). 

2.     Σχίζας Ιωάννης του Αθανασίου

(πατέρας του Γ. Σχίζα «Σγούλια», παιδί του «Θανασάκου»).  

3.     Τρουπής Νικόλαος του Θεοδώρου

(παππούς του Νίκου του «Αλούπη», που έχουν και το ίδιο όνομα).  

4.     Δάρας Νικόλαος του Χρήστου

(παππούς του γιατρού Στάθη Δάρα). Μετά το θάνατό του, ο μεγαλύτερος γιός του Χρήστος που ήταν στο μέτωπο, επέστρεψε στο χωριό ως προστάτης της οικογένειας.

Είναι πολύ πιθανό να υπάρχει και κάποιος ακόμα, που εγώ δεν γνωρίζω. Αξίζει τον κόπο, αν κάποιος έχει συγκεκριμένη πληροφορία να μου την στείλει, ώστε να την συμπεριλάβω σε αυτή μου την σύντομη αναφορά (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.), για ιστορικούς λόγους του χωριού μας.

Επειδή εκείνη την εποχή της πανδημίας, η Ελλάδα μετείχε στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο και αρκετοί πατριώτες ήσαν στρατευμένοι και μετείχαν των πολεμικών επιχειρήσεων, είναι πολύ πιθανό κάποια από τα 11 θύματα του πολέμου να έχασαν τη ζωή τους συνεπεία της γρίπης και όχι στο πεδίο της μάχης ή των κακουχιών του πολέμου. Εμμέσως αυτό προκύπτει και από το γεγονός πως από τους 11 στρατευμένους πατριώτες οι 7 πέθαναν σε νοσοκομεία.

Σε απόσπασμα του άρθρου του πατριώτη στρατηγού ε.α. Χ. Αθ. Μαραγκού, αναφέρεται:  

«…Προσκλητήριο Συντάγματος:

Στο προσκλητήριο του 11^ου Σ. Π. μετά την λήξει του πολέμου απουσίαζαν οι κύριοι συντελεστές της νίκης,

 οι Ήρωες:

1) Στρατιώτης Παγκράτης Γεώργιος του Ηλία εκ Σέρβου Αρκαδίας. Πέθανε την 30 Ιουνίου1918 στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Τριπόλεως.

2) Στρατιώτης Γεωργακόπουλος Χρήστος του Λεωνίδα, εκ Σέρβου Αρκαδίας. Πέθανε την 15 Ιουλίου 1918 στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ναυπλίου.

3) Στρατιώτης Στρίγκος Παρασκευάς του Αθανασίου εκ Σέρβου Αρκαδίας. Πέθανε την 18 Αυγούστου 1918 στο Στρατιωτ. Νοσοκομείο Ναυπλίου.

4) Στρατιώτης Βέργος Γεώργιος του Δημητρίου εκ Σέρβου Αρκαδίας. Πέθανε την 20 Οκτωβρίου 1918 στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Πατρών.

5) Στρατιώτης Δημητρόπουλος Κωνσταντίνος του Ιωάννου εκ Σέρβου Αρκαδίας. Πέθανε την 20 Οκτωβρίου 1918 στο Στρ. Νοσοκομείο Πατρών.

6) Στρατιώτης Μιχόπουλος Μαρίνης του Παναγιώτου, εκ Σέρβου Αρκαδίας. Πέθανε την 11^η Δεκεμβρίου 1918 στο Στρ. Νοσοκομείο Ναυπλίου.

7) Στρατιώτης Παπαθωμόπουλος Κωνσταντίνος Θεοδώρου, εκ Σέρβου Αρκαδίας. Πέθανε από τις κακουχίες και τα τραύματα κατά τον Α΄Π.Π.

8) Στρατιώτης Χρονόπουλος Κωνσταντίνος του Αναστασίου, εκ Σέρβου Αρκαδίας. Πέθανε από τις κακουχίες και τα τραύματα κατά τον Α΄Π.Π.

9) Στρατιώτης Σχίζας Αθανάσιος του Δημητρίου, εκ Σέρβου Αρκαδίας. Πέθανε από τις κακουχίες και τα τραύματα κατά τον Α΄Π.Π.

10) Στρατιώτης Τρουπής Ιωάννης του Ηλία , εκ Σέρβου Αρκαδίας. Πέθανε από τις κακουχίες και τα τραύματα κατά τον Α΄Π.Π.

11) Στρατιώτης Τρουπής Θεόδωρος του Βασιλείου. Πέθανε από τις κακουχίες και τα τραύματα κατά τον Α΄ Π Π. στο Νοσ. Τριπόλεως, την 24η Μαΐου 1919.

Αιωνία Αυτών η μνήμη…»

Εικόνες από την αντιμετώπιση της Ισπανικής  γρίπης στην Αμερική το 1918.

O πατριώτης Γ. Δ. Βέργος που ζήτησε από την αρμόδια υπηρεσία του στρατού λεπτομέρειες για το θάνατο του παππού του (έχουν το ίδιο όνομα), αναγραφόταν ως αιτία θανάτου στο νοσοκομείο Πάτρας «γριπώδης βρογχοπνευμονία». Πιθανότατα ο θάνατος του να οφειλόταν στον ιό της γρίπης.

Το ίδιο πιθανολογείται και για τον στρατιώτη Δημητρόπουλο, που και αυτός πέθανε την ίδια μέρα στο ίδιο νοσοκομείο. Όχι βέβαια πως τα δεινά του πολέμου δεν έπαιξαν και αυτά το δικό τους καθοριστικό ρόλο, σε αυτή την κατάληξη.

(Ο Γ. Βέργος μας είπε ακόμη πως ο παππούς του ήταν 30 ετών όταν στρατεύτηκε και πως αυτή η στράτευση ήταν η τέταρτη τα τελευταία 8 χρόνια (1910-1918). Πέθανε 40 ημέρες μετά την στρατολόγησή του και άφησε ένα γιό (το Μήτσιο-Βέργο) 3,5 χρονών και μια μάνα χήρα για όλη της της ζωή,  που αγωνίστηκε να ζήσει με το γιό της, μέχρι που πήρε την σύνταξη  μετά από ...8-10 χρόνια!)

Η γρίπη του 1918 ονομάστηκε «Ισπανική» γιατί οι ισπανικές εφημερίδες έγραψαν πρώτες, γι αυτήν την πανδημία. Τα πρώτα κρούσματα εμφανίστηκαν στη Γαλλία (Απρίλιος 1918) σε βρετανικά συντάγματα. Ως αρχική εστία της νόσου θεωρείται η Άπω Ανατολή ή η Αμερική.

Επειδή εκείνη την περίοδο (καλοκαίρι 1918) η Αμερική μπήκε στον πόλεμο, στο πλευρό των δυτικών συμμάχων (Αγγλίας, Γαλλίας, Ελλάδος κλπ) εναντίον της Γερμανίας και των συμμάχων της (Τουρκίας, Βουλγαρίας κλπ) εύκολα μεταφέρθηκε και ο ιός της γρίπης στην Ευρώπη, όπου εξόντωσε ολόκληρα συντάγματα. Όπως μετακινούνταν τα στρατεύματα, έτσι μετακινείτο και ο ιός.

Στην Αμερική, πάντως, υπολογίζεται πως πέθαναν πάνω από 550.000 άνθρωποι από τη γρίπη, πολύ περισσότεροι από τα αντίστοιχα θύματα που είχε η χώρα στον πόλεμο.

Στην Ελλάδα η γρίπη πρωτοεμφανίστηκε στην Πάτρα το καλοκαίρι του 1918, ενώ η χώρα είχε μπει στον πόλεμο από το 1916. Πιθανολογείται πως η μεταφορά του ιού έγινε με κιβώτια καπνού που ήρθαν από τη Θεσσαλονίκη. Σε λίγους μήνες εξαπλώθηκε η νόσος σε όλη τη χώρα, με μεγάλο αριθμό θανάτων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν η μεταφορά των νεκρών στα νεκροταφεία… Σχετικό δημοσίευμα της εποχής περιγράφει ανάγλυφα την τραγική κατάσταση, που επικρατούσε στην Αθήνα. Αναδημοσιεύουμε το κείμενο όπως είναι γραμμένο:

«Εξακολουθεί να θερίζη και να θερίζη η γρίππη. Θάνατοι επί θανάτων. Κηδείαι επί κηδειών. Πένθη επί πενθών. Σπήτια ρημάζουν, ορφανά απελπίζονται, μητέρες κλαίνε, σύζυγοι χηρεύουν. Ερχόμενη δε η εκ της γρίππης αποδεκάτισις μετά τας τόσας θυσίας επί του πολεμικού μετώπου, απλώνει ένα βέλο μαύρο επί της πόλεως»,

ενώ σε ένα σπάνιο επιτόπιο ρεπορτάζ στην πλατεία Βάθης, έξι μέλη μιας οικογένειας έχουν όλα νοσήσει και ο ιατρός Κοκκάκης αναφέρει ότι στις λαϊκές συνοικίες η γρίπη ρίχνει τον κόσμο κάτω οικογενειακώς και ότι ο ίδιος χρησιμοποιεί για θεραπεία μόνο κοφτές βεντούζες. Πηγή: www.lifo.gr

Η ισπανική γρίπη του 1918, που κράτησε περίπου 18 μήνες,  οφειλόταν σε μετάλλαξη του γνωστού μας ιού Η1Ν1. Σε αντίθεση με τη σημερινή γρίπη, που εκδηλώνεται κυρίως σε ηλικιωμένους και σε άτομα με υποκείμενα νοσήματα, εκείνη η γρίπη προσέβαλε κυρίως νεαρά άτομα, που συνήθως πέθαιναν τα πρώτα εικοσιτετράωρα της νόσου. Είναι αυτονόητο πως εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν στοιχειώδη μέτρα ιατρικής αντιμετώπισης της νόσου, ούτε μπορούσαν να εφαρμοστούν έγκαιρα και αποτελεσματικά μέτρα πρόληψης, σε όλη τη χώρα. Πάντως ελήφθησαν (καθυστερημένα) κάποια προληπτικά μέτρα, με κλείσιμο σχολείων, περιορισμό κυκλοφορίας κλπ.

Αντίθετα, η σημερινή πανδημία από τον ιό Covid-19, αντιμετωπίζεται στη χώρα μας με ικανοποιητικό –από ότι φαίνεται μέχρι τώρα- τρόπο αφού ελήφθησαν έγκαιρα όλα σχεδόν τα ενδεικνυόμενα επιστημονικά μέτρα και οι πολίτες υπακούουν «σε γενικές γραμμές» στα κελεύσματα της πολιτείας και των ειδικών επιστημόνων.

Από ότι φαίνεται, το πλέον αποτελεσματικό μέτρο πρόληψης, προς το παρόν, είναι το να παραμείνουμε όλοι στα σπίτια μας (πλην ανωτέρας βίας) όσο χρειαστεί, να τηρούμε με σχολαστικότητα μέτρα καθαριότητας, αντισηψίας κλπ και γενικά να φερόμαστε σαν να είμαστε πάσχοντες από τη γρίπη του κορωνοϊού, ώστε να μη διασπείρουμε τον ιό.

Τα μέτρα αυτά φαίνεται πως έχουν ικανοποιητικό αποτέλεσμα στη χώρα μας, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Τα στοιχεία που αναφέρθηκαν σήμερα το πρωί (18-3-2020) από τους αρμοδίους,  3 περίπου μήνες μετά την εκδήλωση της νόσου, μιλούν για 400 σχεδόν επιβεβαιωμένα κρούσματα σε όλη τη χώρα (τα πραγματικά προφανώς είναι πολλαπλάσια αυτού του αριθμού και με κάποιον μαθηματικό τύπο υπολογίζονται εξαπλάσια για τη χώρα μας), 70 νοσηλευόμενους στα νοσοκομεία (11 από αυτούς σε μονάδες εντατικής θεραπείας) και 5 θανάτους από την έναρξη της πανδημίας (στην Ιταλία οι θάνατοι ξεπερνούν τις 2.500).

Τι θα γίνει στο μέλλον κανείς δεν ξέρει!   Επί του παρόντος,  χρέος όλων μας είναι να παραμείνουμε στα σπίτια μας, να εφαρμόζουμε με θρησκευτική ευλάβεια τις οδηγίες των ειδικών (να μην παρατηρηθεί ομαδική νόσηση πολιτών και εξαντληθεί το σύστημα υγείας), ώστε  να κοπάσει κάπως η επιδημία και να βρεθούν ενδεχομένως αποτελεσματικά θεραπευτικά μέσα και κυρίως να παρασκευασθεί το κατάλληλο εμβόλιο.

Κουράγιο και υπομονή!!

Όλα θα πάνε καλά!!

Χ. Ι. Μαραγκός, ιατρός.