Κυρίες και Κύριοι,
Σήμερα έχω το καλύτερο ακροατήριο. Ένα ακροατήριο από πάσης πλευράς ξεχωριστό, ευχάριστο. Εκτός από τους δεσμούς του συγγενή, του πατριώτη, του φίλου, υπάρχει και ο εθελοντισμός. Όλοι εδώ μέσα είμαστε εθελοντές. Ακροατήριο, Διοργανωτές, Ομιλητές.
 |
| Ο Χ. Αθ. Μαραγκός μιλάει στους πατριώτες του, στο Πολιτιστικό Κέντρο Σέρβου, στις 16-8-10. |
Είναι πράγματι, ενδιαφέρον.
Απ' ότι θυμάμαι παλιά, πολλοί πατριώτες, στα χωράφια στ' αλώνια, στ' αμπέλια, στα καφενεία στα σπίτια έλεγαν διάφορες ιστορίες για το χωριό. Ιστορίες που είχαν ακούσει από τους παλαιότερους. Ιστορίες που είχαν ακούσει από τους γονείς τους...
Πριν μερικά χρόνια ο ξάδελφός μου ο Νίκος I. Μαραγκός φτιάχνοντας τον δρόμο στον Αγιαντριά βρήκε ένα μικρό κομματάκι από ψηφιδωτό δάπεδο. Το παρέδωσε στην Αρχαιολογική υπηρεσία Σπάρτης, η οποία μας ενημέρωσε εγγράφως ότι:
.
"...πρόκειται για σημαντικό ψηφιδωτό το οποίο προέρχεται από Βασιλική της Παλαιοχριστιανικής Εποχής...".
.
Δηλαδή, με άλλα λόγια, το 350 περίπου μ. Χ. υπήρχε χωριό στην περιοχή με δυνατότητες κατασκευής σημαντικών κτιρίων. Αυτή η θέση η άποψη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ήταν το μεγαλύτερο δώρο για το χωριό μας. Το ψηφιδωτό ήταν το κλειδί. Έδεσε με όλες τις τοποθεσίες του χωριού, με όλες τις ιστορίες του, με όλες τις παραδόσεις.
 |
| Το ψηφιδωτό δαπέδου, που βρέθηκε στον Αγιαντριά το καλοκαίρι του 1998, κατά τη διάνοιξη δρόμου για διέλευση αυτοκινήτων. |
Έδεσε με τα Κάστρα του, τα αρχαία ιερά του, τα Μοναστήρια του, τις σημαντικές μάχες του, τους Ήρωές του, τους κατοίκους του, έτσι ώστε σήμερα να μπορούμε να λέμε ότι έχουμε ένα από τα σημαντικότερα χωριά της Πελοποννήσου, με ιστορία που ξεπερνά τις τρεις χιλιάδες χρόνια.
Σήμερα που γεμάτοι χαρά οι Σερβαίοι:
-ατενίζουν την ολοκληρωμένη Μητρόπολή τους στην Ράχη,
-απολαμβάνουν την απέραντη, την μαγευτική θέα, από την καινούργια τους Πλατεία και,
-συμμετέχουν στις τριήμερες πανηγυρικές εκδηλώσεις στο νέο πολιτιστικό τους Κέντρο.
.
Κύριοι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και του Συλλόγου:
Προετοιμάζοντας την ενημέρωσή μου για τις ρίζες μας είχα μια απορία, μου δημιουργήθηκε ένα πρόβλημα: Πως μερικά επίθετα του χωριού παρά τις δύσκολες συνθήκες είχαν μεγάλη μακροβιότητα, υπήρχαν σε πολλά μέρη της Ελλάδος αλλά και σε πόλεις του εξωτερικού όπως: στην Σμύρνη, στην Πόλη, στην Τεργέστη, στην Βενετία, στην Οδησσό, στην Βιέννη, στο Παρίσι και αλλού...
Βλέποντας, σήμερα την συμπεριφορά σας, τα έργα σας, κατάλαβα.
Ήταν και αυτοί όπως και σεις.
Είχαν φιλότιμο, δύναμη, αποφασιστικότητα, απαιτήσεις...
Συγχαρητήρια.
Συγχαρητήρια σ' όλους τους συντελεστές πραγματοποιήσεως αυτών των έργων.
Να είστε καλά, Καλορίζικα τα έργα, Να τα χαιρόμαστε! Στα κολακευτικά σας λόγια, που πολλές φορές γράφετε για τα ιστορικά του χωριού, απαντώ. Σε λίγο χρόνο η ιστορία του χωριού ολοκληρώνεται. Θα διατεθεί δωρεάν σε όλους τους πατριώτες. Όλα τα αποδεικτικά στοιχεία: Βιβλία, Χάρτες - Σχεδιαγράμματα - Φωτογραφίες, Έγγραφα Δημοσίων Υπηρεσιών, εφ' όσον εξασφαλισθεί ο απαιτούμενος χώρος, θα τα παραχωρήσω στον σύλλογο για κοινή χρήση.
.
1) Το βουνό Αρτοζήνος.
Πριν λίγο καιρό είδα τυχαία στην τηλεόραση κάποιον να αναφέρεται στον Αρτοζήνο. Τα λόγια του ήταν κολακευτικά και αντάξια της περιγραφής του θρυλικού βουνού. Πιστεύω πως η προβολή που γίνεται μέσω του συλλόγου, όχι μόνο του Αρτοζήνου, αλλά και των άλλων αρχαιοτήτων του ιστορικού χωριού μας, άρχισε να προκαλεί την προσοχή των ειδικών και ενδιαφερομένων.
Συγχαρητήρια στο Σύλλογο.
Επ' ευκαιρία να σας θυμίσω ότι: Ο Αρτοζήνος, είναι μια λέξη που παραμένει αμετάβλητη για χιλιάδες χρόνια. Λύκαιο, Θαυμάσιο, Αρτοζήνος. Τρία σημαντικά βουνά της μυθολογίας μας, στην Αρκαδία. Η Ρέα γέννησε τον Δία στο Λύκαιο. Στο διπλανό Θαυμάσιο όρος εξαπάτησε τον Κρόνο. Επειδή ο Κρόνος έτρωγε τα νεογέννητα παιδιά του, του έδωσε να φάει αντί για τον Δία μια σπαργανωμένη πέτρα. Οι νύμφες Αγνώ, Θεισόα και Νέδα φρόντισαν τον νεογέννητο θεό. Τον έλουσαν στον Λούσιο ποταμό και του έδωσαν τροφή στον Αρτοζήνο. Κατά την Μυθολογία έτσι κάπως αναφέρονται οι συνθήκες γέννησης του αρχαίου θεού στην περιοχή μας.
.
Κυρίες και Κύριοι,
Σήμερα θα αναφερθούμε στις ρίζες μας, στα οικογενειακά μας ονόματα που προέρχονται από ιστορικά στοιχεία και από ονομασίες τοποθεσιών. Επί πλέον με βάση τα στοιχεία των διαφόρων μεταβολών, Ρωμαιοκρατία, Βυζάντιο, Φραγκοκρατία, Ενετοκρατία, Τουρκοκρατία, Ανεξαρτησία, θα αποτολμήσουμε μια ταξινόμηση κατά κατηγορία, κατά εποχή από τους μεσο-βυζαντινούς χρόνους μέχρι σήμερα.
.
2) Παλαιότερα επίθετα
Στις διάφορες τοποθεσίες του χωριού, υπάρχουν επώνυμα ιδιοκτητών που ίσως να είναι άγνωστα για το χωριό σήμερα αλλά τα συναντάμε σε πολλά μέρη της Ελλάδος και σε χώρες του εξωτερικού.
Επίθετα από τοποθεσίες: Στου Πετροκόπου, στου Συκαλιά, στην Ζαχαρού [1], στού Κάκαβα [2]. στου Κακογιάννη [3], στου Κρεβατά, στου Μακρή, στου Μαυρομάτη, στου Πνευματικού... συμπεραίνουμε ότι ο Πετροκόπος [4], ο Συκαλιάς [5], ο Ζαχαρής, ο Κάκαβας, ο Κακογιάννης...και οι άλλοι, είναι μερικά από τα παλαιότερα επίθετα...
Βυζαντινοί Αξιωματούχοι, σημαντικές οικογένειες των Βυζαντινών, στρατιώτες, πρόσφυγες η μετανάστες, ήρθαν κατά καιρούς και δια διαφόρους λόγους και εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο. Όπως προκύπτει από διάφορα στοιχεία συνώνυμοι αυτών υπήρξαν μόνιμοι κάτοικοι του χωριού. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται:
*Οικογένειες Γαβράδων, που υπήρχαν στο χωριό, μέχρι τα χρόνια της Επαναστάσεως.
*Οι Φίληδες. Φίληδες υπάρχουν ακόμη και σήμερα σε πολλά μέρη της Πελοποννήσου. Στο χωριό έχουν συνεχή παρουσία περισσότερο από οχτακόσια χρόνια. Δέσποζε μέχρι το 1951 στη Ράχη ο πύργος του Φίλη, με τις πολεμίστρες του και την ξεχωριστή μορφή του. Μοναδικός στην περιοχή. Τον θυμάμαι καλά. Σήμερα πιστεύω ότι θα ήταν ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά μνημεία του Μοριά.
*Οι Ηλιόπουλοι [6] . Οι Ηλιόπουλοι πρέπει να ήταν μια από τις πολυπληθέστερες οικογένειες των προσφύγων. Υπήρχαν μέχρι πρόσφατα στη Δημητσάνα στα Λαγκάδια στο χωριό. Διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία του χωριού, πρωτοστάτησαν στον αγώνα της ανεξαρτησίας και είχαν μεγάλες διασυνδέσεις στην περιοχή. Οι Στρικαίοι, οι Κωνσταντόπουλαίοι, οι Αναστασόπουλοι, οι Παναγόπουλοι, οι Παπαγεωργίου, οι Χρονόπουλοι, οι Παρασκευόπουλοι προέρχονται από τους Ηλιόπουλους. Μετά την επανάσταση πρέπει να εγκατέλειψαν το χωριό και να εγκατεστάθηκαν στην Αθήνα.
*Οι Κανδηλώροι, οι Σμυρνιοί [7].
Τον 13ο αιώνα μετά την καταστροφή της Έριζας (Καρα Χισάρ), της Μικράς Ασίας και τις σφαγές από τους Τούρκους πολλοί κάτοικοί της ήρθαν πρόσφυγες στην Πελοπόννησο και μερικοί εγκατεστάθηκαν στο χωριό. Μεταξύ των προσφύγων ήταν οι Σμυρνιοί και οι Κανδηλώροι. Οι Σμυρνιοί παρέμειναν στο χωριό μέχρι την Επανάσταση. Στους χρόνους αυτούς έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στο Ναύπλιο, ενώ οι Κανδηλώροι έφυγαν στις αρχές του περασμένου αιώνα, για την Αθήνα. Το σπίτι του Δάρα στο κέντρο του χωριού ανήκε στον Κανδηλώρο.
Σ' αυτό το διάστημα εμφανίζονται στην Πελοπόννησο οι:
Βελησάριοι [8], οι Κωνστάντιοι, οι Μοσχωνάδες, οι Τσουκαλάδες, οι Μουζάκηδες, οι Δοριζαίοι [9]... Στο χωριό οι τοποθεσίες: Στου Βελησάρη, στου Κωνστάντιου, στου Μοσχωνά, στου Ράχη Μουζάκου, στου τόριζα... επιβεβαιώνουν την παρουσία τους. Την ίδια περίπου εποχή εμφανίζονται στο χωριό, οι Στρικαίοι οι Σχιζαίοι, οι Καπλάνηδες, ενδεχομένως και οι Μαραγκαίοι, με μεγάλες διασυνδέσεις με την Πόλη, την Σμύρνη, την Αλάτσατα και την Κύπρο.
.
3)Ενετοί. Ενετοκρατία
Το 1353 οι Βενετοί εγκαινιάζουν μια μεγάλη επιχείρηση με στόχο τον εποικισμό των ανατολικών περιοχών τους που είχαν πληγεί από την πανώλη. Πρέπει να είναι η εποχή που εγκαταστάθηκαν ή πήραν την βενετσιάνικη υπηκοότητα, η τα ενετικά επώνυμα[10], οι Μποραίοι, (με μεγάλο σόι σήμερα στην Βενετία), ενδεχομένως και οι Ταραίοι, (Νταραίοι-Δαραίοι) της Μεθώνης και της Κορώνης, που αργότερα ήρθαν και στο χωριό.
Η τοποθεσία Κορωνιώτισσα στον Αρτοζήνο επιβεβαιώνει τις σχέσεις του χωριού με τα Μέθω-Κόρωνα και τα ονόματα Βενέτα, Βενετσάνα, Βενετία, που φέρουν μέχρι σήμερα πολλές γυναίκες του Χωριού, φανερώνουν τις σχέσεις που είχαμε για πολλούς αιώνες με τους Ενετούς.
Περισσότερο όλων τους Ενετούς των χρόνων 1205 και μετά, αλλά και στην Ενετοκρατία αργότερα, 1685 - 1715, μας θυμίζουν τα ονόματα των κτημάτων που δόθηκαν ως πρόνοιες στους στρατιώτες καταχτητές και υπάρχουν ως τοπωνύμια των διαφόρων περιοχών του χωριού μέχρι σήμερα.
Ενετικά επώνυμα που υπάρχουν και σήμερα στην Ιταλία και σε διάφορα μέρη της χώρας είναι: Οι Αλαταραίοι, Γκερμάζηδες, Γκερορέσηδες, Κολιάνηδες, Κρινήδες, Λαζαράτσηδες, Μανάληδες, Ντισίληδες, Νταρένηδες, Πουρίνηδες, Σαλιακάδες, Σιπάτηδες, Σιτεκαίοι, Σιτούνηδες, Τοραίοι... οι οποίοι ήσαν ιδιοκτήτες , της Αλατάρας, του Γκερμάζη, του Γκερόρεση, του Κόλιανη, του Αρα-Μανάλη, του Λίμι- Ντάρενη, του Ράχη-Πουρίνη, του Δίπατη... και των άλλων ομώνυμων κτημάτων της περιοχής.
.
4) Τουρκοκρατία
Οι Τούρκοι εκτός από τους δικούς τους αξιωματούχους που εγκατέστησαν στην περιοχή συνεργάστηκαν και με τους Τουρκοαιγυπτίους, Τουρκοαλβανούς Αλβανούς Αρβανίτες, Βλάχους, Εβραίους, στους οποίους παραχώρησαν κτήματα και εξουσίες στις διάφορες περιοχές της αυτοκρατορίας. Έτσι εκτός από επώνυμα με τούρκικες λέξεις όπως: Γκέρκης, Μπουρνάς, Μπουρνάζης, (μυταράς), Μπουντούρης, (κοντός), Καπλάνης (τίγρης), Καψιμάλης (εισπράκτορας), Κόγκας, Κοντώσης, Φίλης (ελέφας), Τερζής (ράπτης), Ντάρας (απόβαρο) [11], Ντελής, (τρελός), Μουσελίμης (αξιωματούχος), Μπούκουρης (μικρός) [12], Μπούτας, Τσικούλας, εμφανίστηκαν και άλλα με διφορούμενη προέλευση...
*Στου Αρα-Μανάλη. Είναι δύο λέξεις. Αρα- και Μανάλης. Το πρόθημα αρα-, που σημαίνει κτήμα και Μανάλης είναι το επίθετο του ιδιοκτήτη. Μανάλης, επίθετο που συναντάται στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Αραγκέρκη το κτήμα του Γκέρκη. Γκέρκης, επίθετο που υπάρχει σήμερα στην Κορινθία και σε άλλα μέρη της Ελλάδος. Αρακατσούλα, το κτήμα του Κατσούλα. Κατσούλας, παλαιότερο επώνυμο του χωριού. Αραμπούτα, το κτήμα του Μπουτα. Μπούτας, απαντάται σήμερα στην Ουγγαρία, Αυστρία και Αγγλία. Υπάρχει και το Αρα-Δημήτρης.
*Στου Λιμι- Ντάρενη. Είναι επίσης δύο λέξεις. Λιμι-και Ντάρενης. Λίμι- είναι το πρόθημα που σημαίνει Αλώνι και Ντάρενης, είναι το επίθετο του ιδιοκτήτη. Ντάρενης, υπάρχει στην Ιταλία και στην Ουγγαρία. Στου Λιμιγκέκουλη, στο αλώνι του Γκέκουλη. Γκέκουλης, επίθετο που υπάρχει σήμερα στην Πολωνία. Λιμιμπούκουρης, στο αλώνι του Μπούκουρη. Μπούκουρης, υπάρχει στην Τουρκία.. Λιμιντάριζα, το αλώνι του Ντάριζα. Ντάριζας, υπάρχει σήμερα στην Γορτυνία, Αττική, Αργολίδα.
*Στου Ράχη- Μουζίκου. Ράχη, Ραχημουζάκου, Ραχη του Μουζάκου. Μουζάκος, πρόκειται για Βυζαντινό επώνυμο, που υπάρχει σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Ραχηπουρίνη, Ράχη-Πουρίνη. Πουρίνης, απαντάται σήμερα στην Ιταλία. Γκορτσορράχη, Γκόρτσο-Ράχη. Γκόρτσος, απαντάται σε πολλά μέρη της Ελλάδας.
*Στου Προ-Κοντώση. προ, στου Προκοντώση, Προ-Κοντώση. Κοντώσης, υπάρχει σε πολλά μέρη της Ελλάδας.
*Στου Κρόϊ-Δήμα. Κρόϊ-. Στου Κρόϊ-Δήμα, στου Κρόϊ-Δαμάσκου, στου Κρόϊ-Κυριάκου. Κρόϊ- σημαίνει βρύση. Δηλαδή στην βρύση του Δήμα, στην βρύση του Δαμάσκου, στην Βρύση του Κυριάκου, επώνυμα που υπάρχουν σε πολλά μέρη της Ελλάδας.
*Λάκα-Θάνιζα: Θάνιζας. Λακα-Σφυρίδα: Σφυρίδας. Λακα-Θέλα: Θέλας... Κοντή-Λάκα, Μακριά-Λάκα...
*Στη Ραχηλίς. Ραχήλ είναι εβραϊκή λέξη που σημαίνει προβατίνα.
Ιδιωματισμοί: Σπέλα=Σπηλιά, Δεμο-Κοίτης, Θάνα-Θάνιζα, Καλύβη-Καλύβιζα, Σπάρτα-Σπάρτιζα...
.
5) Σχόλια Τοπωνυμίων
Υπάρχει και μια άλλη κατηγορία τοπωνυμίων του χωριού, που αν τα μελετήσει κανείς προσεκτικά θα νομίσει ότι βρίσκεται στις ειδυλλιακότερες βουνοκορφές η παραλίες της Αττικής.
*Οι Βάριζες, για παράδειγμα, εκτός από τοποθεσία του χωριού είναι και τοπωνύμιο στον Υμηττό.
*Στου Ντελή. Ντελή, ονομάζεται η κορυφή του Υμηττού, το γνωστό Αλωνάκι.
*Στο Κουβαρά. Εκτός από τον δικό μας Κουβαρά είναι γνωστός και ο Κουβαράς στην Αττική.
*Στου Κρόθη. Υπάρχουν τοποθεσίες με αυτό το όνομα στην Αργολίδα, στην Κορινθία, στην Φωκίδα, στην Αττική.
*Στου Μπουρνάζου. Σ' όλους είναι γνωστό το Μπουρνάζι της Αττικής.
*Η Σκίπιζα, η αετοφωλιά του χωριού. Στης Σκίπιζας τα κρύα νερά στης Μόλας τα κρουστάλια, λέει ο ποιητής. Σκίπιζα, έτσι ονομάζεται η κορυφή της Πάρνηθας στην Αττική και του Ολύγυρτου στην Πελοπόννησο.
*Στην Γριμάδα. Μια περιοχή με ερείπια. Γριμάδα συναντάμε επίσης στην Αττική, στην Βοιωτία, στην Εύβοια.
* Στην Ντελένια
.
"...Κι' αντιλαλούνε τα βουνά Ντελένια, Μαλια-λάζι,
και στέκουνε περήφανα που τρέφουν τέτοια νιάτα....",
.
γράφει ο Σερβαίος νοσταλγός... Ντελένια, είναι μια από τις ομορφότερες παραλίες της Αττικής στο Περιγιάλι Κερατέας... Στην Ελλάδα, στην Αμερική υπάρχουν πολλές τοποθεσίες με αυτό το όνομα. Ξεπερνούν τις 7000. Η σημασία της ανάλογη. Τοποθεσία, ειδυλλιακή, ονειρεμένη...
Δεν μπορεί κανείς να αποφανθεί σωστά πως επεκράτησαν και από πού προήλθαν αυτές οι ονομασίες. Υπάρχουν πολλές εκδοχές. Επικρατεί σύγχυση στην σημασία τους και την προέλευσή τους.
Βιβλιογραφία:
1 Το τοπωνύμιο είναι στη Ζαχαρού, από το Ζαχαρής. Υπάρχει στην Ηλεία και συνοικισμός Ζαχαραίκα.
2 Επίθετο που συναντάται σε πολλά μέρη της Ελλάδας.
3 Ελληνικό επίθετο.
4 Πετροκόπος, ο λιθοξόος, ο πελεκάνος.
5 Συκαλιάς, το πτηνό συκοφάγος, συκαλίς-ιδος.
6 Εκδοτική Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ΄, σ. 284
7 Εκδοτική Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ΄σ. 319.
8 Βυζαντινό επώνυμο που προέρχεται από τον στρατηγό Βελησάριο.
9 Υπάρχει ως επίθετο στη Τουρκία και στην Αμερική.
10 Αντίγραφο τηλ. Καταλόγου Βενετίας.
11 Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Τα Οικογενειακά μας Ονόματα, Θεσσαλονίκη 1982, σ. 72, 115, 55, 69, 44, 72.
12 Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Τα Οικογενειακά μας Ονόματα, Θεσσαλονίκη 1982, σ. 72.
.
.
(ΧΙΜ_20-8-10)
