Σερβαίοι στη Δάφνη Γορτυνίας

Ιωάννη Κ. Μπόρα, προέδρου Συνδέσμου Σερβαίων.

Στα δυτικά του χωριού μας και σε απόσταση περίπου 16 χιλιομέτρων, υπάρχει η Παλαιά και η Νέα Δάφνη, όπου έζησαν και δημιούργησαν αρκετές οικογένειες Σερβαίων.

Α. ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΦΝΗ
Ο Συνοικισμός Παλαιά Δάφνη (δεν υπάρχει σήμερα) ανήκε στην κοινότητα Νεοχωρίου και βρίσκεται στην κορυφή της λοφοσειράς Τζούκιζα και σε υψόμετρο 220 περίπου μέτρων. Απέχει από το χωριό μας περί τις 5-6 ώρες.

Εκτείνετο από Δυσμάς, όπου σήμερα ο αμαξιτός δρόμος Νεοχωρίου-Χώρας, προς Ανατολάς, όπου ο μικρός Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου. Υπέρκειτο των συνοικισμών Κάμπου ή Ντελαλή (σήμερα Νέα Δάφνη), Μπερτσιάς και Τρανής Λάκκας. Περιβάλλετο από δασώδεις εκτάσεις με πεύκα, αριές, βελανιδιές, ρείκια, σχοίνα, κουμαριές, λυγαριές κτλ.

Οι πρώτοι Σερβαίοι στην Παλαιά Δάφνη.

Μπερτσιά 2 Ο πρώτοι Σερβαίοι που φαίνεται ότι πήγαν στην περιοχή ήταν τσοπάνηδες, από το σόι των Μποραίων και πρέπει να βρέθηκαν εκεί μετά την επανάσταση του 1821. Η επιλογή αυτή οφείλεται προφανώς στο μικροκλίμα που έχει η περιοχή και είναι ιδανικό, με ήπιους χειμώνες και δροσερά καλοκαίρια. γιατί ο δυτικός κυρίως άνεμος περνώντας πάνω από τα ποτάμια (Αλφειός, Λάδωνας, Ερύμανθος) διέσχιζε τις δασώδεις εκτάσεις και εμπλουτισμένος από τα πεύκα (ρητίνη), τις λυγαριές, τα σκοίνα κλπ. έφθανε στην περιοχή χωρίς να εγκλωβίζεται σε αυτή.

Στην Παλιά Δάφνη βρέθηκα το φθινόπωρο του 1954 ως μαθητής στη Β΄ Τάξη του μονοθέσιου δημοτικού σχολείου. Πήγα εκεί γιατί ήταν η οικογένειά μου το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι ανεβαίναμε με το κοπάδι μας στο χωριό.

Το σχολείο μας

Το σχολείο μας στεγαζόταν στο ανώγειο (σάλα) της οικίας Ηλία Γκάγκα (πεθερού της Γεωργίας Πέτρου Μπόρα από Σέρβου). Η σάλα αυτή ήταν και το κατάλυμα του δασκάλου (σε μία της άκρη ήταν το κρεβάτι του). Τότε ο δάσκαλος ήταν ο Γεώργιος Καραχάλιος από τις ράχες. Στο σχολείο φοιτούσαν τριάντα (30) περίπου παιδιά, από τους συνοικισμούς Παλαιάς Δάφνης, Τρανής Λάκας (απέχει 2 περίπου χλμ) και του Κάμπου (Νέα Δάφνη), που απέχει 3,5-4 χλμ.

Πολλά παιδιά της περιοχής (ιδίως κορίτσια) είτε δεν φοιτούσαν στο σχολείο, είτε τα πιο πολλά το διέκοπταν ακόμα και από στις πρώτες τάξεις. Οι πλείστοι των κατοίκων ζούσαν κάτω από συνθήκες άκρας ανέχειας. Ήταν γεωργοί και καλλιεργούσαν κατά κύριο λόγο καλαμπόκια (ποτιστικά) στον κάμπο, ενώ ταυτόχρονα έσπερναν ροβίτσα, φασόλια μαυρομάτικα, σησάμι κτλ. Ακόμη, είχαν λίγα αμπέλια, κήπους, ελιές κτλ. Παράλληλα κάθε οικογένεια είχε και ένα μικρό κοπάδι από πρόβατα, μια γουρούνα, ένα βόδι για τα οργώματα και ένα ζώο για τις μεταφορές.

Τα σπίτια

Τα σπίτια τους, περίπου 25, ήταν διάσπαρτα σε μεγάλη έκταση, και περιβάλλονταν από κήπους με συκιές, αμυγδαλιές και αμπέλια. Στο βιβλίο του Γεώργιου Τσάκαλου “Ο δραπέτης της φτώχειας” περιγράφονται κατά γλαφυρό τρόπο τα σπίτια του συνοικισμού. Ήταν επιμήκη χαμόγια (χαμοκέλες) από πλίθρες (πηλός και άχυρα), χωρίς σοβά με δύο πόρτες και ένα μικρό παράθυρο (από σανίδες). Διαχωρίζονταν από ένα ψηλό φράχτη από ξύλινα παλούκια, μπηγμένα βαθιά στο έδαφος, στα οποία είχαν πλέξει βλαστάρια από λυγαριές ή σχοίνα (πλόκος)*. Με πλόκους έφραζαν τους κήπους και τα αμπέλια.

Στο ένα μέρος της χαμοκέλας, που είχε είσοδο από την μικρή πλευρά διέμεναν κυρίως το χειμώνα μερικά από τα ζώα της οικογένειας όπως το βόδι, το γαϊδούρι ή το μουλάρι, η γουρούνα και οι κότες, που κούρνιαζαν πάνω στον φράχτη ή τα πατερά. Τα λοιπά ζώα, (πρόβατα) διανυκτέρευαν σε ένα μέρος αυτής είτε κάτω από διάφορα φυτά (πεύκα ή σχοίνα) είτε κάτω από παράπηγμα, από κλαδιά, τσίγκους κτλ.

Στο άλλο μέρος της χαμοκέλας με είσοδο την μεγάλη πλευρά και το παράθυρο διέμενε η οικογένεια. Το δάπεδο ήταν «στεγανοποιημένο» με επίστρωση από σβουνιά (περιττώματα βοδιού). Με αυτόν τον τρόπο έστρωναν και τα αλώνια (χωματοπωλεία). Η σκεπή ήταν από καλάμια, επί των οποίων έβαζαν τα κεραμίδια. Το ταβάνι και το τζάκι ήταν ανύπαρκτα και ο καπνός της φωτιάς από την εστία, είχε διέξοδο στις αστράχες.

Σε πολλές χαμοκέλες η πυροστιά αντικαθίστατο από δύο μεγάλα λιθάρια, επί των οποίων τοποθετούσαν τον τέντζερη. Ένα ή δυο κακοφτιαγμένα κρεβάτια, ένα κασόνι, ένας σοφράς και λίγα σκαμνιά που αντικαθίσταντο από μικρούς κορμούς δένδρων, ήταν τα έπιπλα του σπιτιού. Ο εξοπλισμός αυτός συμπληρωνόταν από λίγα κλινοσκεπάσματα και κάποια αντικείμενα μαγειρικής και φαγητού, όπως σαγάνια, τσουκάλι κλπ.

Για ‘διακόσμηση’ είχε κάποιες αρμαθιές από καλαμπόκια και μαυρισμένους από την κάπνα ιστούς αραχνών. Τέλος για φωτισμό είχαν μια τσίγκινη λάμπα πετρελαίου ή ένα λυχνάρι.

Οι πρώτοι Μποραίοι στη Δάφνη.

Ένα από τα παλαιά σόγια της Παλαιάς Δάφνης ήταν αυτό των Μποραίων (παρατσούκλι Μαρθαίοι), που ήταν απόγονοι του Ηλία Μπόρα (Τσαλπαρά) από του Σέρβου. Αυτοί οι Μποραίοι ήσαν μακρινοί συγγενείς των Μποραίων, που έμεναν στο Κάμπο (Νέα Δάφνη). Ένα άλλο σόι από του Σέρβου που έμενε στην περιοχή ήταν αυτό των Παρασκευοπουλαίων (παρατσούκλι Μπουλούτσου), όπως συνάγεται από τα τοπωνύμια “Μπουλούτσου” και «Μπουλούτσου, Λακκούλα».

Μεγάλο γεγονός για τον συνοικισμό της Παλαιάς Δάφνης ήταν το πανηγύρι του Αγίου Δημητρίου, με την συμμετοχή πλήθους κόσμου που συνέρεε από τα χωριά της περιοχής.

Από την Παλαιά στη Νέα Δάφνη.

Λόγω έλλειψης συγκοινωνίας και νερού, από το έτος 1956 οι κάτοικοι της Παλαιάς Δάφνης άρχισαν την μεταστέγαση τους στη Νέα Δάφνη. Σε αυτό συνέβαλε η μεταφορά του Σχολείου και του μαγαζιού που λειτουργούσε στην παλαιά Δάφνη και ανήκε στον Ηλία Γκάγκα.

Σε διάστημα μιας περίπου δεκαετίας όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της Παλαιάς Δάφνης μετεστεγάστηκαν στη Νέα Δάφνη, σε καινούργια σπίτια, με συνέπεια την ολοκληρωτική σχεδόν εξαφάνιση του παλαιού συνοικισμού.

Η Νέα Δάφνη είχε πρωτοστάτη τον Ηλία Πέτρου Μπόρα, που διετέλεσε πρόεδρος στην κοινότητα Νεοχωρίου από το 1967 έως το 1978. Ενδεικτικά, εκείνη την περίοδο έχουμε την ανέγερση α) του Ι.Ν. Αγίου Χαράλαμπου για την οποία η συμβολή των Σερβαίων (και του Συνδέσμου) ήταν σημαντική, τόσο από οικονομικής πλευράς όσο και από πλευράς οικοδομικών εργασιών και β) του μεγάλου κτηρίου (διώροφου) της αποθήκης του συνεταιρισμού (Γ.Π.Σ.) Δάφνης (σήμερα στο μισό κτίριο στεγάζεται η Π.Υ. Τροπαίων).

Εδώ και χρόνια η νέα Δάφνη είναι το σπουδαιότερο εμπορικό επιχειρηματικό κέντρο της περιοχής (κάτω Γορτυνία).

Υ.Γ. Τεράστια ήταν η συμβολή του Ηλία Μπόρα και στην καλλιέργεια της ελιάς, με ποικιλία την χωραΐτικη, για την οποία έγινε πολύς λόγος τον τελευταίο χρόνο (εφημερίδα Γορτυνία κλπ), αφού θεωρήθηκε ως η πλέον υγιεινή για τον άνθρωπο. Από τα φυτώρια που διατηρούσε με την σύζυγο του Διονυσία δεκάδες χιλιάδες δενδρύλλια μεταφυτεύτηκαν σε όλη σχεδόν την Γορτυνία. Εκεί (στα φυτώρια) πολλοί νέοι ιδίως από το Νιοχώρι, έμαθαν και την καλλιέργεια της ελιάς (μεταφύτευση, κέντρωμα κτλ).

Β. ΝΕΑ ΔΑΦΝΗ

Στην κοιλάδα που ρέει ο Λάδωνας ποταμός και στο 95ο χλμ της Εθνικής Οδού Τριπόλεως-Πύργου, αμέσως μετά το συνοικισμό Δωδεκάμετρο της τέως κοινότητας Χώρας, βρίσκεταιο συνοικισμός Νέας Δάφνης, της τέως κοινότητας Νεοχωρίου. Η Νέα Δάφνη εκτείνεται εκατέρωθεν της Εθνικής Οδού και σε μήκος πάνω από ένα χιλιόμετρο. Αμέσως μετά από αυτήν βρίσκεται ο ειδυλλιακός συνοικισμός Μπερτσιά και στην συνέχεια η περιοχή «Κουκλαμά».

Περνώντας από την εκεί γέφυρα του Λάδωνα και σε απόσταση περίπου 1 χιλιομέτρου συναντάει κανείς το κτήμα των αείμνηστων Φώτη Αν. Σχίζα και του γιού του ιερέα Αναστασίου (Παππα-Αναστάση) από του Σέρβου, που υπήρχε μέσα αγροικία και ο γνωστός νερόμυλος.

Οι Μποραίοι από του Σέρβου στη Δάφνη

Η Νέα Δάφνη με την σημερινή της μορφή, είναι δημιούργημα των τελευταίων 60 ετών. Πριν εκεί ήταν περίπου δέκα οικίες, μεταξύ αυτών και εκείνες των Μποραίων (απογόνων των αδελφών Ηλία και Αποστόλου Ιωάννου Μπόρα), που είχαν χτίσει μαστόροι από του Σέρβου, με ποταμόπετρες που είχε μεταφέρει ο Λάδωνας. Ήταν μικρές διώροφες κατοικίες (βρίσκονταν δίπλα στον αμαξιτό δρόμο -Εθνική Οδός-) με ισόγειο (κατώι για τα ζώα), χαγιάτι που στήριζαν ξύλινες δίμετρες κολόνες και δοκάρια και ανώγειο δυο δωματίων. Οι άλλες οικίες ήταν χαμόγειες (χαμοκέλες) και ήσαν διάσπαρτες σε μεγάλη απόσταση η μια από την άλλη και μερικές σε μεγάλη απόσταση και από τον αμαξιτό δρόμο.

Οι Μποραίοι κτηνοτρόφοι από του Σέρβου, ξεχειμώνιαζαν στην περιοχή αυτή (γνωστή και με την ονομασία Ντελαλή-Κάμπος) από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό συνάγεται και από το ότι τα πρώτα ξαδέλφια Ιωάννης Ηλία Μπόρας (Μπορόγιαννης) (1866-1949) και Ιωάννης Αποστόλου Μπόρας (Νουσόγιαννης) (1871-1951) ήσαν κάτοχοι όμορων κτημάτων με εμπράγματα δικαιώματα ενός κτήματος σε βάρος του άλλου, όπως αυτά του “περιπτέρου” (ιδιοκτησία δένδρου και ιδίως ελιάς που βρίσκετε σε κτήμα άλλου). Η κτηματική περιουσία που κατείχαν, ήσαν για τα δεδομένα της περιοχής μεγάλη με χωράφια τόσο στον κάμπο, (ποτιστικά) όσο και στις πλαγιές, συνεχόμενα αυτού (ξερικά). Τα καλοκαίρια, όταν οι Μποραίοι ξεκαλοκαίριαζαν στου Σέρβου, το οποίο απείχε σε δρόμο πέντε τουλάχιστον ωρών με τα πόδια, τα ποτιστικά χωράφια τα καλλιεργούσαν με καλαμπόκια κτλ ντόπιοι (από την Παλαιά Δάφνη) που τους είχαν ως “σέμπρους” (μισιακά). Μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο οι Μποραίοι έπαυσαν να ανεβοκατεβαίνουν του Σέρβου, με μόνη εξαίρεση τον Κώστα Ι. Μπόρα που εξακολούθησε να ανεβοκατεβαίνει μέχρι το 1972.

Καλλιέργεια της περιοχής.

Τα οργώματα στην περιοχή γίνονταν με μονόφτερα αλέτρια που έσερναν βόδια. Μετά το 1956 αυτό άρχισε να γίνεται με γεωργικούς ανελκυστήρες (τρακτέρ). Τότε εμφανίστηκαν κατά διαστήματα νέες καλλιέργειες, είτε σε μικρότερη έκταση (αραχίδες, κηπευτικά) είτε σε μεγαλύτερη (ρύζι, βαμβάκι). Στον κάμπο (ποτιστικά) επεκτάθηκε η καλλιέργεια ιδίως πορτοκαλιάς ενώ σε αυτά τα ξερικά αυτή της ελιάς (ποικιλία χωραΐτικη).

Ανάπτυξη της Νέας Δάφνης και ο ρόλος των Σερβαίων.

Από το 1956 έχουμε την μετακίνηση των κατοίκων από την Παλαιά Δάφνη στην Νέα Δάφνη, όπου έγινε ανοικοδόμηση Δημοτικού Σχολείου, Ι. Ναού, αποθήκης συνεταιρισμού (Γ.Π.Σ.) και κατασκευή έργων υποδομής, όπως η αντικατάσταση του απλού αρδευτικού καναλιού σε τσιμεντένιο και η διάνοιξη αγροτικών οδών και έργων κοινωνικής ωφελείας (ηλεκτρισμού και τηλεφωνίας).

Μπερτσιά 1 Στην ανάπτυξη της περιοχής της Ν. Δάφνης και Μπερτσιάς πρωτεργάτης ήταν ο Ηλίας Πέτρου Μπόρας, τόσο υπό την ιδιότητα του ως αγρότη με ειδική παιδεία, όσο και ως Προέδρου της κοινότητας Νεοχωρίου.

Σήμερα, ακολουθώντας την πορεία από Δωδεκάμετρο προς Κουκλαμά, θα συναντήσουμε πρώτα τις κατοικίες των απογόνων του Μπορόγιαννη και του Νουσσόγιαννη. Στην Μπερτσιά υπάρχει και κατοικία του Δημήτριου Π. Ρουσσιά και των απογόνων της Ανδρομάχης Παρασκευά Μπόρα. Στου Κουκλαμά υπάρχει η οικία του Ηλία Δημ. Παρασκευόπουλου (εγγονός του Σαμαρολιά). Εκεί ο Ηλίας, δραστήριος σαν τον παππού του, διατηρεί και επιχειρήσεις εμπορίας αγροτικών μηχανημάτων, υγρών καυσίμων κλπ.

Σχετικά με τις επαγγελματικές δραστηριότητες των κατοίκων, επισημαίνεται η λειτουργία σύγχρονου ελαιοτριβείου στη Δάφνη και οινοποιείου στην Μπερτσιά. Πριν λίγα χρόνια στην Δάφνη υπήρχε και άλλο ελαιοτριβείο που σήμερα λειτουργεί επιχείρηση εμπορίας οικοδομικών και δομικών υλικών, λιπασμάτων κλπ. από τον Ιωάννη Π. Δαμόπουλο, από Ράφτη (αναδεξιμιός μου).

Στην Δάφνη υπάρχουν και άλλες δραστηριότητες, όπως επιχειρήσεις χωματουργικών υλικών, supermarket, μινι- market, κρεοπωλείο και μαγαζιά εστίασης (ψησταριά και ουζερί).

Στα αρνητικά στοιχεία των τελευταίων ετών έχουμε και αυτό της μεταβολής του μικροκλίματος, λόγω πτώσης των υδάτων του ποταμού, με συνέπεια την καταστροφή της παραγωγής των εσπεριδοειδών και στην συνέχεια την εγκατάλειψη των καλλιεργειών στον κάμπο.

Μπερτσιά.

Επί πλέον στην Μπερτσιά, όπου εδώ και πολλές δεκαετίες λειτουργούσε το γνωστό κέντρο «Μπερτσιά» (σήμερα καφετέρια-εστιατόριο), έχουμε την καταστροφή της πρόσοψης της γέφυρας από πυρόλιθους, οι οποίοι έχουν πιθανώς αποτελέσει τμήμα του ιερού του Ασκληπιού. Η καταστροφή αυτή έγινε κατά την διάρκεια της διαπλάτυνσης-ασφαλτόστρωσης της Εθνικής Οδού το 1995. Πολλά από τα αιωνόβια πλατάνια έχουν ξεραθεί κάτι που πιθανώς οφείλεται σε μόλυνση των υδάτων είτε σε άλλη αιτία (ασθένεια). Σήμερα, στην κίνηση των αυτοκινήτων, υπάρχει παράκαμψη της Μπερτσιάς. Από την Μπερτσιά είναι και οι 2 φωτογραφίες του κειμένου,. που δείχνουν τα τρεχούμενα νερά και τον αιωνόβιο πλάτανο πάνω από τη βρύση.

Παραλειπόμενα:

O Ι.Ν. Αγίου Χαραλάμπους, αφιερώθηκε στον Άγιο Χαράλαμπο από το τυχαίο γεγονός, ότι η εκχέρσωση της μικρής δασώδους έκτασης επί της οποίας αναγέρθηκε ξεκίνησε την ημέρα που τιμάται η μνήμη του (10 Φεβρουαρίου). Οικοδομήθηκε με μαστόρους από του Σέρβου με πρωτομάστορα τον Ιωάννη Ηλία Λιατσόπουλο-Ζευκιλή (που στην τουρκική σημαίνει γρήγορος). Μεταξύ των δωρητών είναι το ζεύγος Θεοδωρής και Βάσω Σχίζα και ο δικηγόρος Ηλίας Βασ. Λιατσόπουλος (Πελιτζής). Τα εγκαίνια έγιναν από τον μακαριστό επίσκοπο Θεόφιλο, με την παρουσία πολλών μελών του Συνδέσμου Σερβαίων που είχαν μεταβεί εκεί με πούλμαν. Η συμβολή στην κατασκευή του Ναού, των Αποστόλου Ι. Μπόρα (Νούση) και του Ηλία Πέτρου Μπόρα ήταν σημαντική. Η ολοκλήρωση (αγιογράφηση) έλαβε χώρα με επιμέλεια του Ιερέως Αριστείδη Β. Γκάγκα (γαμπρός του Κώστα Μπόρα) κατά το χρονικό διάστημα που αντικατέστησε τον Ιερέα Βασίλη Δρούλια. (Ο τελευταίος απεβίωσε κατά την διάρκεια τελετής θείας λειτουργίας στην Τρανή Λάκα).