1. Σημερινή Κατάσταση  (2008)

Οι Λαγκαδινοί αναγνωρίζοντες την μεγάλη προσφορά των συμπατριωτών τους στην Αρχιτεκτονική και την Τέχνη κατασκεύασαν σε περίοπτη θέση στο χωριό Μνημείο Χτίστη.

Στα μαστοροχώρια της Ηπείρου αλλά και σ΄ ολόκληρη την Ήπειρο των "Μαστόρων έργα" ευρίσκονται σε πρώτη προβολή συνοδευόμενα με επαινετά σχόλια για τους κατασκευαστές τους.

Σε πολλά απ αυτά υπάρχει και εντοιχισμένη πλάκα όπου αναγράφεται ο πρωτομάστορης, ο αρχιτεχνίτης και η χρονολογία κατασκευής του έργου. Σ ένα χωριό του Έβρου, στα Πετρωτά, οι κάτοικοί του για να τιμήσουν τους λίγους κτίστες τους τοποθέτησαν στην κεντρική πλατεία το άγαλμα του κτίστη. 

Φαίνεται πως συνδυάσαμε το επάγγελμα των γονιών μας με τη σκληρή δουλειά και ηθελημένα το ξεχάσαμε. Δεν αξιολογήσαμε σωστά τις ικανότητές τους και χωρίς λόγω υποβαθμίσαμε τα έργα τους. Και αν υπήρχε και κάτι αξιόλογο από όλους αποδεκτό προσπαθήσαμε να βρούμε ξένους δημιουργούς, γιατί λόγω αγνοίας ή αδιαφορίας, δεν μπορέσαμε να πιστέψουμε ότι και οι δικοί μας μαστόροι είχαν τις ίδιες, ή και καλύτερες δυνατότητες. Τους συγκρίναμε με τους Λαγκαδιανούς, τους Ηπειρώτες και τους Μυκονιάτες τους κάναμε πρόσκαιρους και ευκαιριακούς και τους κατατάξαμε στην τελευταία κατηγορία.

2. Σερβαίοι Πρωτομαστόροι - Τεχνίτες

Μητροπολιτικός Ναός Κοίμησης Θεοτόκου στην πλατεία του χωριού Σέρβου  "Ράχη" Έργο Σερβαίων μαστόρων.

Διαφορετική όμως είναι η γνώμη αυτών που ασχολήθηκαν σοβαρά με το θέμα. Όπως υποστηρίζουν, το Σέρβου είχε πολλούς και πολύ καλούς πρωτομαστόρους, όπως επίσης και άριστους τεχνίτες διαφόρων συναφών ειδικοτήτων.

Ο Χρήστος Κωνσταντινόπουλος στο βιβλίο του Παραδοσιακοί κτίστες της Πελοποννήσου αναφέρει ότι γνωστοί πρωτομαστόροι από το χωριό Σέρβου κατά τους 19 και 20 αιώνα ήσαν οι: Χρήστος Παναγόπουλος, Αντρέας Τσαντήλης, Γεώργιος Κατσιάπης, Αθανάσιος Μαραγκός, Αθανάσιος Στρίκος, Κωνσταντής Στρίκος, Βασίλειος Σουλελές, Γεώργιος Γκούτης ή Καπλάνης, Παναγιώτης Σχίζας, Νικόλαος Σχίζας, και Λιαδάμης (Ηλίας Αδαμόπουλος )

Ο Βασίλης Δάρας λεπτομερέστερος στο βιβλίο του Ιστορικά του Σέρβου Γορτυνίας, ένα έργο άφθαστης ληξιαρχικής, επαγγελματικής και στρατολογικής πληρότητας με αξιόλογες τοποθετήσεις, αναφέρει χαρακτηριστικά για τους Σερβαίους μπουλουξήδες και έμπειρους μαστόρους:

Χρήστος Βέργος, χτίστης πρώτος στα νταμάρια….., Ιωάννης Βέργος, καλός χτίστης . . ., Νικόλας Βέργος, εργολάβος οικοδομών…, Λάμπρος Βέργος, εμπειροτέχνης…., Παναγιώτης Γκούτης, άριστος πελεκάνος που διοργάνωνε το μαστορικό μπουλούκι…,Θύμιος Δημητρόπουλος, παραδοσιακός χτίστης πελεκάνος.., Ιωάννης Δημόπουλος, φημιζόταν σαν ένας από τους καλλίτερους χτίστες της εποχής του…, Νικόλαος Κατσιάπης, ήταν ένας από τους ονομαστούς χτίστες της εποχής του.., Ιωάννης Κλεισούρας, εργολάβος οικοδομών και τεχνίτης άριστος, άφησε την σφραγίδα της τέχνης του στην καλοχτισμένη εκκλησιά της Κοίμησης της Θεοτόκου.., Θεόδωρος Κουτσαντριάς, ειδικός πελεκάνος και εργατικός.., Νικόλαος Μαραγκός, τεχνίτης στην οικοδομική τέχνη και μπουλουξής μεταξύ των συντρόφων του.., Μίχος Μαραγκός, χτίστης το επάγγελμα και μπουλουξής, ήταν ένας από τους καλύτερους μαστόρους της εποχής του . . , Αθανάσιος Μπόρας, ήταν ο πρωτομάστορας στην κομπανία των συντρόφων του. . , Γεώργιος Μπόρας, εργολάβος οικοδομών.., Χρήστος Μπόρας, ένας από τους ονομαστούς χτίστες της εποχής του. . , Μήτσος Μπόρας, ονομαστός χτίστης. . , Ηλίας Παγκράτης, ένας από τους καλύτερους χτίστες. ., Χρήστος Παναγόπουλος, χτίστης και πρωτομάστορας.., Ηλίας Αδαμόπουλος, διακρινόταν για την εξαιρετική του ικανότητα στη οικοδομική τέχνη. ., Γιάννης Παπαγεωργίου, ανελάμβανε εργολαβικές εργασίες.., Γεώργιος Παπαθωμόπουλος, ένας από τους καλύτερους χτίστες.., Αναστάσιος Σχίζας, ένας από τους καλύτερους μαστόρους. ., Μιχάλης Τερζής, ένας από τους καλύτερους χτίστες.., Θεόδωρος Τρουπής, ήταν από τους πρώτους παραδοσιακούς χτίστες που δούλεψαν στην Αθήνα.., Αγγελής Χειμώνας, χτίστης και καλός τεχνίτης….. .

3. Έργα Σερβαίων Παραδοσιακών Μαστόρων

Τα έργα αυτών των ανθρώπων ατομικά, ή ομαδικά, στο χωριό στην Πελοπόννησο και στην λοιπή Ελλάδα, είναι μνημεία παραδοσιακής τέχνης, προκαλούν τον γενικό θαυμασμό και τους κατατάσσουν μαζί με τους άλλους χτίστες του χωριού μας, που λόγω χώρου δεν αναφέρθησαν τα ονόματά τους, εις τους αριστείς του είδους.

Από τα διάφορα στοιχεία που υπάρχουν για τους δημιουργούς ή εργαζόμενους σ’ αυτά τα έργα, θα αναφέρω μερικά που καλύπτουν την περίοδο των δύο τελευταίων αιώνων για να τα γνωρίσουμε καλύτερα και να γίνουμε πιο σαφείς στις κρίσεις μας.

Στη σιδηροδρομική γέφυρα του Κακορέμματος Τριφυλίας εργάστηκαν Σερβαίοι μαστόροι με επικεφαλής τον Κωνσταντή Κλεισούρα.

Στο Γυμνάσιο, στο Ωρολογοστάσιο και στον Ηλεκτρικό σταθμό της Δημητσάνας παρ’ ότι δεν αναφέρεται από τους Δημητσανίτες, εργάστηκαν οι Ιωάννης Κλεισούρας, Αθανάσιος Στρίκος και άλλοι.

Την σφραγίδα των Σερβαίων μαστόρων φέρουν τα στρατιωτικά κτίρια των Κέντρων Εκπαιδεύσεως Τριπόλεως, Καλαμών, Αράξου και άλλα παραδοσιακά κτήρια στον Άγιο Ανδρέα Αττικής.

Ο Βασίλης Αναστασόπουλος, Γιάννης Στρίκος, Ντίνος Παπαθωμόπουλος, Ανδρέας Μπόρας, Γιάννης Μπόρας, Γεώργιος Σχίζας, Βασίλειος Μαραγκός είναι μερικοί από αυτούς που εργάστηκαν στα οχυρά και στις λοιπές στρατιωτικές εγκαταστάσεις του Μπέλλες, Αγκίστρου, Κάτω Νευροκοπίου, Βώλακος, και Δυτ. Θράκης .

Στο διοικητήριο του Λόχου στο Ν. Πετρίτσι Σερρών και στο οχυρό Ρούπελ εργάστηκε και ο Αθανάσιος Μαραγκός, ο οποίος σύμφωνα με Πιστοποιητικό της Διευθύνσεως Έργων Φρουρίου της 15 Δεκ. 1939: καθ όλον το διάστημα της εργασίας του επέδειξεν εργατικότητα, επιμέλειαν, αντίληψιν και διαγωγήν εξαίρετον.

Είχα την τύχη να ασχοληθώ με αυτά τα μνημεία της οχυρωματικής και να θαυμάσω την τεχνική τους. Στις διάφορες ενημερώσεις υποστήριζα ότι εκτός από τον κύριο συντελεστή της νίκης, τον Έλληνα στρατιώτη, ένα μικρό μερίδιο αναλογεί και στους κατασκευαστές αυτών των οχυρών.

Πολλές παραδοσιακές κατοικίες, έχτισαν στο Βώθωνα, στου Βουρβούλου, στο Ημεροβίγλι και στα Φυρά Σαντορινης, υπό την άμεση επίβλεψη του Υπουργείου Οικισμού Σερβαίοι μαστόροι. Το ίδιο και στην Ζάκυνθο, στο Καρπενήσι, στις Σοφάδες Καρδίτσας, στην Αγριά και την Ν. Ιωνία Βόλου.

Η Αγία Φωτεινή στη Ν. Σμύρνη, ο Άγιος Κωνσταντίνος στο Σολωμό Κορινθίας και ο Άγιος Γεώργιος στο Κοπανάκι είναι έργα του Χρήστου Μπόρα, Ιωάννη Βέργου και Αθανασίου Μαραγκού αντίστοιχα.

Στα νοσοκομεία Μελιγαλά και Ανδραβίδας που κτίστηκαν τα έτη 1948-1952 ένας από τους κύριους επιστάτες των έργων ήταν και ο Παναγής Μαραγκός.

Ο Χαράλαμπος Μαραγκός ήταν εργολήπτης Δημοσίων έργων με πτυχίο Δ΄ Τάξεως.

Το σύνολο σχεδόν των κατοικιών στο Κοπανάκι, Αετό, Ψάρι, Δώριο, Κόκλα, Βασιλικό, Βαρυμπόπη, Αυλώνα, Πλατάνια, Φιγαλία, Σελλά, Καλογερέσι και Ραυτόπουλο Τριφυλίας, αλλά και πολλά δημόσια και ιδιωτικά κτήρια στην Λακωνία, στην Αχαϊα, την Κορινθία και την Αττική είναι έργα Σερβαίων μαστόρων.

Ο μπουλουξής της εποχής εκείνης ήταν ο σημερινός αρχιτέκτονας, ο πολιτικός μηχανικός, ο τοπογράφος, ο γεωλόγος, ο εργολάβος και ο τεχνίτης. Είχε την από πάσης πλευράς ευθύνη του έργου και τον ανάλογο σεβασμό όχι μόνο από τους συνεργάτες του αλλά και από τους ιδιοκτήτες.

Πολλοί από τους κατοίκους των περιοχών αυτών θυμούνται ακόμη και σήμερα τους μαστόρους από του Σέρβου. Θυμούνται και μιλούν για τη λεβεντιά του μάστορη, του άριστου τεχνίτη, του συνετού διαπραγματευτή, του υπεύθυνου επαγγελματία.

Βλέπουν τα έργα τους, τα λιθόκτιστα αριστουργήματα που σήμερα κρίνονται διατηρητέα μνημεία και θαυμάζουν τους επώνυμους και ανώνυμους δημιουργούς τους.

Στο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στον Λάδωνα και γενικότερα στην δεκαετία του ’60, δοκιμάστηκε η ευφυϊα των Σερβαίων λόγω της αναγκαίας προσαρμογής της σε διαφορετικές απαιτήσεις της δουλειάς. Μέσα σε λίγα χρόνια ο χτίστης άλλαξε σε οικοδόμος, και ο μάστορης, σε εργολάβος, κατασκευαστής, επιχειρηματίας.

Εργάτες, τεχνίτες, εργοδηγοί, επιστάτες, επέτυχαν και προετοιμάστηκαν ανάλογα για την επερχόμενη αλλαγή. Στην Αθήνα ήρθαν σχεδόν μαθημένοι, δούλεψαν και ανταπεξήλθαν.

Δούλεψαν και δημιούργησαν περιουσίες. Οπλισμένοι με τις αρχές των μαστόρων, της αξιοπρέπειας, της γνώσης, της ενδεδειγμένης συμπεριφοράς, της εργατικότητας, της συνεργασίας, πλαισίωσαν επαξίως τις τάξεις των τεχνιτών, των επιχειρηματιών, των επιστημόνων.

Άξιοι συγχαρητηρίων οι απόγονοι των μαστόρων.

4. Τα Έργα στο Χωριό

Εκτός από τα παραπάνω έργα και όλα σχεδόν τα σπίτια του χωριού, άσχετα από τις κακές επεμβάσεις που έκαναν οι νεότεροι, προκαλούν ακόμα τον θαυμασμό μας.

Θέσεις, θεμελιώσεις, προσανατολισμός, κατανομή χώρων, λειτουργικότητα, αερισμός, ανταποκρίνονται πλήρως στις σύγχρονες απαιτήσεις της αρχιτεκτονικής και στατικότητας. Σκάλες, θόλοι, θηρώματα, ανακουφιστικά τρίγωνα, γείσα, καμάρες και άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία εμπεριέχουν θαυμάσια τεχνική ανάλογη της εμπειρίας των κατασκευαστών. Τα τζάκια, τα βαρελοστάσια, οι φούρνοι, οι αυλόπορτες με τις περίτεχνες καμάρες, τα μπαλκόνια με τις πέτρινες κολώνες αν δεν είναι τα μοναδικά, σίγουρα είναι τα καλλίτερα.

Σημαντικά αρχιτεκτονικά έργα είναι τα σπίτια: του Τρουπή, του Γκούτη, του Παπαγεωργίου, του Τερζή, του Δάρα, του Γιαννακόπουλου, του Σχίζα, του Μπόρα
, του Κωνσταντόπουλου, του Στρίκου, του Δημόπουλου, του Ανδριόπουλου, του Βέργου, του Λιατσόπουλου, του Ρουσιά και γενικώς όλα τα σπίτια του χωριού, που η άγνοιά μας ή η αδιαφορία μας καταστρέφει σιγά, σιγά. Τα σπίτια αυτά είναι σημαντικά αρχιτεκτονικά μνημεία και ως έργα των πατέρων μας πρέπει να τύχουν της ανάλογης προσοχής. Διπλανά χωριά που το μόνο που διαθέτουν είναι ότι έχουν σπίτια λιθόκτιστα έχουν χαρακτηρισθεί παραδοσιακοί οικισμοί. Σε τι υπερτερούν ο Βλόγγος, η Βυτίνα, η Στεμνίτσα, η Ζάτουνα. και όλα τα υπόλοιπα;

5. Συμπέρασμα

Έχουμε μηχανικούς όλων των ειδικοτήτων (αρχιτέκτονες, πολιτικούς, μηχανολόγους, τοπογράφους), εργολάβους, κατασκευαστές, οι οποίοι θεωρούν τα έργα των πατέρων τους μνημεία αρχιτεκτονικής και τους κατασκευαστές τους έμπειρους και από πάσης πλευράς ικανότατους μαστόρους.

Δεν γνωρίζω βάσει ποίων στοιχείων, υποστηρίζεται από μερικούς ότι πολλά από τα σημαντικότερα έργα της περιοχής τα έχτισαν μαστόροι από την Ήπειρο, την Μακεδονία ή τα Νησιά.. Χωρίς να αμφισβητήσω κανέναν, πιστεύω ότι η μετακίνηση ενός μπουλουκιού από αυτά τα τουρκοκρατούμενα ακόμη μέρη στην Πελοπόννησο για εξεύρεση εργασίας χωρίς να αναφερθώ σε λεπτομέρειες, ήταν εκ των πραγμάτων αδύνατη. Ακόμη και τα μπουλούκια των Σερβαίων μαστόρων που μετακινούντο σε πολύ μικρότερες αποστάσεις για των περιορισμό των εξόδων και ταλαιπωριών συγροτούντο στο τόπο εργασίας αναλόγως αναγκών. Άλλοτε πήγαινε ο νταμαριτζής, ο πελεκάνος, ή κάποιος από τους χτίστες. Έχω την γνώμη ότι πρόκειται για μεμονωμένους χτίστες, γυρολόγους, ευκαιριακούς, που ανάλογα με τις ικανότητές τους προσλαμβάνοντο στα τοπικά μπουλούκια ή εκτελούσαν μαστορικές εργασίες μικρότερης σημασίας. Έχει υιοθετηθεί μία άποψη, η οποία είναι εκτός πραγματικότητος.

Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής μας δεν συγκρίνεται με κανένα μέρος της Ελλάδος. Η αρχιτεκτονική μας έχει στοιχεία της Φράγκικης, της Ενετικής και της Βυζαντινής τέχνης. Εκεί προσδιορίζεται ιστορικά. Είμαστε πολύ πιο κοντά στην Μεθώνη, την Κορώνη, την Αρκαδιά και τον Μυστρά. Εκεί πρέπει να αναζητηθούν οι τεχνικοί δεσμοί μας και όχι στην Ήπειρο ή κάπου αλλού.

Οι Σερβαίοι είχαν δημιουργήσει «ίδιον» τρόπο κτισίματος, με κύρια χαρακτηριστικά την χρήση και την διάταξη των αγκωναριών στις γωνίες, στους παραστάδες, στις διασταυρώσεις, τις μαρκίζες και στα πρέκια. Διακρινόταν επίσης από την εμπλοκή των λίθων, την εναλλαγή των δρομικών και μπατικών και από την ομοιόμορφη κατανομή τους σε όλη την επιφάνεια του τοίχου, με αρμονικό γέμισμα και λεπτό μύστρισμα χωρίς ευδιάκριτα ντουζένια.

Όλα τα σπίτια του χωριού αλλά κυρίως η Εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής εκφράζει κατ' απόλυτο τρόπο την τεχνική των Σερβαίων μαστόρων.

Πρέπει να βοηθήσουμε όλοι να προβάλουμε τον τόπο μας να πούμε στα παιδιά μας την πραγματικότητα για το πανάρχαιο ιστορικό χωριό μας, για τις ρίζες μας, για τους προγόνους μας, για τα επαγγέλματά τους, για τους μαστόρους μας και τα έργα τους και να μην επιζητούμε τις άχαρες τοποθετήσεις που έχουν σχέση με την μιζέρια και την κακομοιριά,

Αν συγκεντρώσουμε τα εργαλεία των μαστόρων μας, μερικές φωτογραφίες από τα έργα τους, συμφωνητικά και οτιδήποτε άλλα έγγραφα σχετικά με τη δουλειά τους και τα τοποθετήσουμε σε ανάλογες προθήκες με τις απαραίτητες διευκρινήσεις στην υπό διαμόρφωση αίθουσα του Δήμου, τότε θάχουμε και μείς ένα Μαστορικό Μουσείο, ανάλογο με το μνημείο των Λαγκαδινών και των άλλων μαστοροχωρίων.

Το επιβάλλουν οι συνθήκες και το απαιτούν τα θύματα της μαστοριάς.

Όλοι θεωρούν ότι τα χωριά τους είναι μοναδικά. Δεν ξέρω αν έχουν δίκιο η άδικο.

Για του Σέρβου όμως αυτό είναι αλήθεια.

Του Σέρβου εκτός από την τρισχιλιετή ιστορία του και τις φυσικές ομορφιές του, έχει και μια άλλη ιδιαιτερότητα που έχουν λίγα χωριά.

Το πατρικό μας σπίτι το έχει χτίσει ο πατέρας μας !

Χρ. Αθ. Μαραγκός

Album πετρόκτιστων