Χ. Αθ. Μαραγκός.

"Διακόσια μέτρα περίπου από την διαμορφωμένη διάβαση της Γκούρας του δρόμου Σέρβου - Λυκούρεση, υπάρχουν τα ερείπια του Αγίου Γεωργίου. Υπάρχει ένα μικρό τμήμα από τον τοίχο της νότιας πλευράς απλά για να θυμίζει την θέση του Ναού. Μια θέση στη μέση του ρέματος, επί αναχώματος που έχει δημιουργηθεί από τις διάφορες προσχώσεις, χωρίς θέα και χωρίς να υπάρχει κανένα από τα στοιχειώδη χαρακτηριστικά ενός λατρευτικού χώρου".

1. Γενικά.

Το δρομολόγιο που συνέδεε κατά την αρχαιότητα τον Ορχομενό με την Αρχαία Ολυμπία, περνούσε από την διάβαση Αρτοζήνου - Σφυρίδα.

Η μικρή καλλιεργήσιμη έκταση εύφορη με πολλά νερά, αλλά περιορισμένων δυνατοτήτων, για την εξυπηρέτηση λίγων κατοίκων, όσων απαιτούνται για την εξυπηρέτηση του διερχομένου προσωπικού, για ολιγόωρη ή ολιγοήμερη παραμονή.

Τα τοπωνύμια, Παλαιόκαστρο, Λαφοβούνι, Βίγκλα. Κοκκινόβρυση, Ορνόβρυση, Κανδαλάκος, έχουν άμεση σχέση με την κατοίκηση της περιοχής από ακραιφνείς ελληνικούς πληθυσμούς, ενώ οι ονομασίες Σφυρίδα, Μπαμπιώτη, Γκούρα, θεωρούνται νεότερες και λέγεται ότι προέρχονται από εποίκους από τα μέρη της Αχαΐας, Κορινθίας και μάλιστα από μοναχούς των Μοναστηριών, Μπαμπιώτη, Σφυρίδα, οι οποίοι ήρθαν στην περιοχή μετά το 1834, μετά το κλείσιμο των μονών από την Αντιβασιλεία του Όθωνα.

Οι Ναοί της, εξεταζόμενοι βοηθούν αφάνταστα, στην ιστορική διαδρομή της περιοχής εντεταγμένης στου Σέρβου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα.

Στον προαύλιο χώρο του ερειπωμένου σήμερα Αγιοσπυρίδωνα υπάρχουν αρκετοί πωρόλιθοι, οι οποίοι πρέπει να έχουν μεταφερθεί από τα μακρυνά λατομεία της Κορινθίας κατά τους κλασσικούς χρόνους. Μερικές επεξεργασμένες κατ' αριστοτεχνικό τρόπο, πέτρες δηλώνουν την ιστορική συμπόρευση του αρχαίου ιερού με τον Αγιαντριά.

Η εγγύτητα με τις σπηλιές στου Λαχταρί, φανερώνουν ότι τα δύο άκρα του χωριού, ανατολικά-δυτικά, Σφυρίδα, Αράπηδες, στηρίζονταν σε φύσει οχυρές τοποθεσίες, σε προμαχώνες που σε κρίσιμες περιόδους χρησιμοποιούντο εκτός από παρατηρητήρια και σαν σημαντικοί χώροι αμύνης.

2. Θέση, περιγραφή, ιστορία, χαρακτηριστικά ιερών Ναών Σφυρίδας.

1). Ιερός Ναός Αγίου Σπυρίδωνος.

Βορειοδυτικά του όρους Λαφοβούνι, στους πρόποδες του βουνού, κάτω από το Παλαιόκαστρο, σε υψόμετρο χιλίων μέτρων, βρίσκονται τα ερείπια του ιερού Ναού του Άγιου Σπυρίδωνα.

Τα κατάλοιπα των υλικών, πωρόλιθοι και ειδικά διαμορφωμένοι, επεξεργασμένοι, γωνιόλιθοι, θυρώματα, που βρίσκονται στη περιοχή και εντοιχισμένοι, επαναχρησιμοποιημένοι, στους ερειπωμένους τοίχους, επιβεβαιώνουν πως και ο Άγιο Σπυρίδωνας, είναι αρχιτεκτονικά, τεχνικά, τυπικά, ιστορικά, όπως και οι άλλοι Ναοί του Χωριού.

Επι του κεντρικού δρομολογίου Ορχομενός, Μεθύδριον, Θεισόα, Αρτοζήνος, Ηραία, Αρχαία Ολυμπία, σε καίρια θέση με μεγάλη παρατήρηση, δυτικά του Αρτοζήνου, τετρακόσια μέτρα χαμηλότερα στην αρχή του φαραγγιού της Γκούρας ήταν μέχρι Πρόσφατα ο Ναός του Άγιο Σπυρίδωνα.

Ο Άγιος Σπυρίδωνας γεννήθηκε στην Ασσια της Κύπρου το 270 μ.Χ. και πέθανε το 348 στην επισκοπή του στην Τριμυθούντα.

Ανήκε στην ιερή φάλαγγα των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας των πρώτων αιώνων.

Ασπάσθηκε τον μοναχικό βίο, μελέτησε πολύ, απόκτησε μεγάλη σοφία και χάρη στις θρησκευτικές αρετές του, πολύ σύντομα έγινε επίσκοπος Τριμυθούντος.

Έλαβε μέρος στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο το 326, όπου και θαυματούργησε.

Θαυματουργός και μετά θάνατον το άγιο λείψανο του μεταφέρθηκε αρχικά στην Κωνσταντινούπολη και περί το 1460 στην Κέρκυρα. Τα Επτάνησα την εποχή αυτή βρίσκονταν κάτω από την εξουσία των Ενετών.

Τιμάται ως Άγιος από την Ανατολική Ορθόδοξη αλλά και από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.

Η μνήμη του εορτάζεται στις 12 Δεκεμβρίου.

Απολυτίκιον: Της Συνόδου της πρώτης ανεδείχθης υπέρμαχος, και θαυματουργός, Θεοφόρε Σπυρίδων πατήρ ημών, διο νεκτά συ εν τάφω προσφωνείς και όφιν εις χρυσούν μετέβαλες και εν τω μέλπειν τας αίας σου ευχάς. Αγγέλους έσχες συλλειτουργούντας σοι ιερώτατε. Δόξα τω Σε δοξάσαντι, δόξα τω Σε στεφανώσαντι, δόξα τω ενεργούντι δια σου πάσιν ιάματα. ( ήχος α΄, ).

Η σύντομη αυτή αναφορά στο βίο του Αγίου και κυρίως στο άφθαρτο θαυματουργό λείψανό του που ευρίσκετο σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες μέχρι της αλώσεως στον περίλαμπρο Ναό των Αγίων Αποστόλων, γνωστό έργο του Ιουστινιανού του 550 μ.Χ. αποδεικνύει ότι οι Βυζαντινοί που εγκατεστάθησαν στην περιοχή, ανέγειραν επί των ερειπίων του αρχαίου ιερού και με την επαναχρησιμοποίηση πολλών υλικών, νέο σύγχρονο Ναό τον οποίον αφιέρωσαν, στον θαυματουργό προστάτη τους, από την Πόλη Άγιο Σπυρίδωνα.

2). Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου

α. Θέση

Διακόσια μέτρα περίπου από την διαμορφωμένη διάβαση της Γκούρας του δρόμου Σέρβου - Λυκούρεση, υπάρχουν τα ερείπια του Αγίου Γεωργίου. Υπάρχει ένα μικρό τμήμα από τον τοίχο της νότιας πλευράς απλά για να θυμίζει την θέση του Ναού. Μια θέση στη μέση του ρέματος, επί αναχώματος που έχει δημιουργηθεί από τις διάφορες προσχώσεις, χωρίς θέα και χωρίς να υπάρχει κανένα από τα στοιχειώδη χαρακτηριστικά ενός λατρευτικού χώρου.

Η κατασκευή του Ναού σ' αυτή τη θέση, εκτός του ότι καθιστά δύσκολη την πρόσβαση, σε άσχημες καιρικές συνθήκες είναι επικίνδυνη για τους επισκέπτες και τους διερχομένους από την περιοχή.

Πολλοί και ποικίλοι είναι οι λόγοι ανεγέρσεως ενός Ναού, ειδικοί όμως είναι οι λόγοι που υπαγορεύουν την επιλογή της συγκεκριμένης θέσεως.

Πολλά ξωκκλήσια, σ' ερημικές τοποθεσίες, σε διάσελα, σε φαράγγια, έχουν κτισθεί για να θυμίζουν σημαντικά γεγονότα. Πολλά είναι αφιερωμένα στους στρατηγεύοντας κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις Άγιους, τους κύριους συντελεστές της νίκης.

β. Ιστορικά στοιχεία

Οι Σερβαίοι ως γνωστόν την 10 Μαίου 1826, ενεδρεύσαντες στην νότια πλευρά του υψώματος Μακριά Ράχη, μετά των δυνάμεων του Πλαπούτα που οργανώθηκαν βορείως Λυκούρεση, προσέβαλλαν αιφνιδιαστικά τις κινούμενες μέσω διαβάσεως Αρτοζήνου, Γκούρας, προς Λιοδώρα υπέρτερες δυνάμεις του Ιμπραήμ, ανέκοψαν την προχώρησή τους, τους προκάλεσαν μεγάλο πανικό, φθορά και τους ανάγκασαν να οπισθοχωρήσουν εγκαταλείποντες στο πεδίο της μάχης εκτός από τους νεκρούς και περισσότερα από πέντε χιλιάδες αιγοπρόβατα.

Η αναφορά του Πλαπούτα προς την Κυβερνητική Επιτροπή, για σχετική ενημέρωση, μας δίδει σημαντικές πληροφορίες για τις συνθήκες και τα αποτελέσματα της προσβολής. Αν λάβουμε υπόψη την κατάσταση της Επαναστάσεως την συγκεκριμένη χρονική περίοδο που οι εμφύλιοι σπαραγμοί και οι στρατιωτικές επιτυχίες του Ιμπραήμ την είχαν οδηγήσει σε πλήρη αποτυχία, με άβουλους και αδύναμους οπλαρχηγούς και κυβερνήτες, με το σύνολο του πληθυσμού να κρύπτεται στα όρη και τα σπήλαια για να γλυτώσει, θα αντιληφθούμε ότι οι Σερβαίοι με την ενεργειά τους αυτή ξεπέρασαν το θαύμα.

Λίγες δεκάδες, εκατό, εκατόν πενήντα το πολύ Σερβαίοι, με τους δαιμόνιους οπλαρχηγούς τους, διοχέτευσαν περισσότερους από δύο χιλιάδες στρατιώτες του Ιμπραήμ με πλήθος αιγοπρόβατα στο φαράγγι της Γκούρας και την κατάλληλη, την ενδεδειγμένη στιγμή, αλαλάζοντες, κυλίοντας πέτρες με όπλα με ξύλα, κυριολεκτικά τους συνέτριψαν, αφού πανικόβλητοι ετράπησαν σε άτακτη φυγή.

Σημαντική μάχη, τηρουμένων των σχετικών αναλογιών, από τις σπουδαιότερες, τις ελάχιστες της στρατιωτικής Ιστορίας. Αυτοί που στις 10 Απριλίου, έκαψαν το Μεσολόγγι, αρχές Μαίου, λεηλάτησαν και κατέστρεψαν τα χωριά των Καλαβρύτων, την προηγουμένη 9 Μαίου έκαψαν τα Λαγκάδια, την Δευτέρα 10 Μαίου, έντρομοι αναγκάσθηκαν να οπισθοχωρήσουν, προσβληθέντες από τους λίγους και άοπλους Σερβαίους

Άγνωστο γιατί δεν έτυχε της δέουσας προβολής. Άγνοια, ή έλλειψη στοιχείων. Η αναφορά του Πλαπούτα δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο υπ' αριθμόν 158 φύλλο της εφημερίδας Αρτοζήνος [1].

Αναφέρει χαρακτηριστικά, μεταξύ των άλλων ο Πλαπούτας:

" . . καθώς την δευτέραν πρωί απερνώντας εν Σώμα από αυτούς, περίπου των χιλίων πεζών και ιππέων στο διάσελον της γριάς, και εκινήσαντες δια τα μέρη τούτα ήλθον εις το Λυκούρεση και συναντήθηκα με αυτούς εις του Σέρβου από κάτω, με τους οποίους ετουφεκίσθημεν και όσον ημπορέσαμε τους αντισταθήκαμε πέρνωντας τους περίπου των πέντε χιλιάδων προβάτων όπου είχαν παρμένα, μερικά αλογογελάδια, μποδίζοντας ακόμη και όσα άλλα εκ του πλησίον ημπορούσαν να πάρουν..

γ. Το Τάμα.

Οι Σερβαίοι άσχετα με την έκταση που δόθηκε στην μεγάλη αυτή επιτυχία τους αντελήφθησαν ότι υπερέβησαν κατά πολύ τις δυνατότητες τους κατά την μάχη και επόμενο θα ήταν να αποδώσουν την νίκη τους, « θεία χάριτι »!

Πρέπει να πίστεψαν ότι το αίσιο αποτέλεσμα επήλθε κατόπιν, «άνωθεν βοηθείας».

Στις 21 Οκτωβρίου 1827, οι Προστάτιδες Δυνάμεις στο Ναυαρίνο, μετέτρεψαν τον στόλο του Ιμπραήμ σε ένα αξιοθρήνητο ναυάγιο και απαίτησαν την ανεξαρτησία της Ελλάδος από την Υψηλή Πύλη.  Στις 3 Φεβρουαρίου 1830, η Διάσκεψη του Λονδίνου διακήρυξε την πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδος.

Μετά την απελευθέρωση οι Σερβαίοι, θέλοντας να εκδηλώσουν την ευγνωμοσύνη τους και να τιμήσουν τους νεκρούς τους, ανήγειραν στο σημείο της μάχης μικρό ναό αφιερωμένο στον υπέρμαχο Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο, των πιστών υπερασπιστή.

Δεν υπάρχει άλλη δικαιολογία, άλλη σκέψη για την επιλογή της θέσεως.

Παρατίθεται αυτή η άποψη, γιατί σύμφωνα με την αναφορά του Πλαπούτα, την ανάλυση των δυνατοτήτων των αντιπάλων, την εξέταση του εδάφους, το επιτευχθέν αποτέλεσμα, το σημείο προσβολής της φάλαγγας, ταυτίζεται με την θέση που ευρίσκονται σήμερα τα ερείπια του Ιερού Ναού.

Μετά από μερικά χρόνια τα νερά του ρέματος κατέστρεψαν τον Ναό.

Έτσι οι φιλότιμοι Σερβαίοι, τριακόσια μέτρα βορειοανατολικά στην νότια, μεσημβρινή πλευρά του υψώματος Μακριά Ράχη, έχτισαν άλλο μικρότερο Ναό.

Σε περίοπτη θέση, φτωχικά χτισμένος με ξερολιθιά ο νεότερος Ναός του Αγίου Γεωργίου, κράτησε, διαφύλαξε μέχρι πρόσφατα, το μεγαλείο του παλαιού Ναού.

Η εορτή του για πολλά χρόνια ήταν το σημαντικότερο θρησκευτικό, πατριωτικό και κοινωνικό γεγονός. Η προετοιμασία, η καθολική συμμετοχή, τα γλέντια, φιλικά, οικογενειακά, πατριωτικά.

Σήμερα είναι ένας ερειπιώνας. Σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχει ούτε σαν Αγιώνυμο.

δ. Ο Άγιος Γεώργιος.

Ο Άγιος Γεώργιος, είναι ένας από τους λαοφιλέστερους Αγίους της Εκκλησίας μας. Καταγόταν από την Καπαδοκία. Γεννήθηκε το 280 μ. Χ. και ήταν ανώτατος Αξιωματικός του Ρωμαϊκού στρατού, διακρίθηκε για την Χριστιανική του πίστη. Μαρτύρησε κατά τους διωγμούς του Διοκλητιανού το έτος 305 μ.Χ.

Άγιος της Ορθόδοξης, της Καθολικής, της Αγγλικανικής Εκκλησίας.

Προστάτης Άγιος της Μόσχας, της Αραγωνίας, της Γεωργίας, της Καταλωνίας, των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης.

Προστάτης του Στρατού Ξηράς.

Στην εορτή του σ' όλες τις Μονάδες τελείται δοξολογία και Προσκλητήριο των υπέρ Πατρίδος πεσόντων Αξιωματικών και Οπλιτών της δυνάμεώς τους.

Στις Μονάδες που υπηρετούσαν οι Σερβαίοι Ήρωες, εκφωνούνται τα ονόματά τους και αποδίδονται οι προβλεπόμενες τιμές.

Των Σερβαίων Ηρώων που ενώ τα ονοματά τους είναι γραμμένα με ανεξήτιλα γράμματα στις χρυσές σελίδες της ιστορίας της πατρίδας και αποδίδονται κατ' έτος οι κεκανονισμένες τιμές, στην γενέτειρα υπάρχει μια αδικαιολόγητη διστακτικότητα.

Η αναγραφή των ονομάτων των ΗΡΩΩΝ, σε περίοπτη θέση, είναι μια εκκρεμότητα η οποία πρέπει να διορθωθεί. Η επιμνημόσυνη δέηση, η κατάθεση Στεφάνου, το προσκλητήριο πεσόντων, δεν επαφίεται εις την κρίση κανενός, αλλ' είναι καθήκον, υποχρέωση των δημόσιων λειτουργών, όπως προβλέπεται από τους ισχύοντας νόμους και τις λοιπές σχετικές διατάξεις.

Θα μπορούσε να καθιερωθεί η 10 Μαίου, ή η εορτή του Αγιόυ Γεωργίου, τοπική επέτειος της επικής μάχης του Σέρβου, να τελείται Δοξολογία, κατάθεση στεφάνου και να αποδίδονται οι επιβεβλημένες τιμές στους υπέρ Πατρίδος πεσόντας Σερβαίους κατά τα κεκανονισμένα[2].

Απολυτίκιον: "Ως των αιχμαλώτων ελευθερωτής και των πτωχών υπερασπιστής, ασθενούντων ιατρός, βασιλέων υπέρμαχος, Τροπαιοφόρε, Μεγαλομάρτυς Γεώργιε, πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ, σωθήναι τας ψυχάς ημών".

3). Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου, ( ημιτελής ).

Η δασκάλα, Α. Στρίκου, Κομνηνού, πριν μερικά χρόνια....,δίπλα, κοντά στον παλαιό Αγιώργη, αποφάσισε να χτίσει έναν ναό, μεγάλων προδιαγραφών για τη θέση που επέλεξε.

Αν και οι εργασίες προχώρησαν αρκετά, τέλειωσαν όλα τα χτισίματα, λόγω θανάτου της δεν πρόλαβε να τον αποπερατώσει.

Έχουν διατεθεί πολλά χρήματα και έχει γίνει ένα σημαντικό έργο, οι υπόλοιπες εργασίες, δηλαδή η στέγη, μόνον επικεράμμωση, τα κουφώματα και τα σοβατίσματα, απαιτούν μια μικρή δαπάνη.

Δεν είναι γνωστό αν υπάρχει εμπλοκή ή νομικό κώλυμα συνέχισης των εργασιών, οι συγγενείς όμως της αείμνηστης δασκάλας, μπορούν κληρονομικώ δικαιώματι να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση, να επιβλέψουν στην ολοκλήρωση των εργασιών και την αποπεράτωση του Ναού.

Υπάρχει δυνατότητα να ολοκληρωθεί ο Ναός της δασκάλας.

Υπάρχει δυνατότητα να περιβληθεί με την ιστορία και τους θρύλους του Αγιώργη και του Αγιοσπυρίδωνα.

Η αφιέρωσή του στον Άγιο Γεώργιο, θα τον συνδέσει με τον ιστορικό χώρο των ερειπωμένων φερώνυμων Ναών, θα του προσδώσει την πρέπουσα αίγλη, θα φαίνεται, θα είναι η συνέχεια και ο προσκυνητής εκτός από το θρησκευτικό του συναίσθημα θα αισθάνεται και την ιστορική του έπαρση.