Ο καταξιωμένος Καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γεώργιος Θ. Δημόπουλος, διευθυντής της Πανεπιστημιακής Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Νοσοκομείου ΑΤΤΙΚΟΝ, με την ειδικότητά του «Πνευμονολόγου, Εντατικολόγου και Λοιμωξιολόγου», τον τελευταίο καιρό, από πολλά κανάλια της τηλεόρασης συνέβαλε στην ενημέρωση του κόσμου για τον φοβερό κορωνοϊό COVID-19, τα μέτρα αυτοπροστασίας μας, κλπ.
Ο εκλεκτός, εκ πατρός συγχωριανός μας, (Γιός του Θοδωρή του Σιώκου) είχε την καλοσύνη και μας έστειλε το άρθρο που ακολουθεί, ειδικά για την ενημέρωση των Σερβαίων και φίλων του χωριού μας.
Γι’ αυτό τον ευχαριστούμε, και του ευχόμαστε περαιτέρω ανέλιξη στην Επιστήμη που υπηρετεί.
Η πανδημία από Κορωνοιό
Τον Δεκέμβριο του 2019, στην Πόλη Wuhan της Κίνας, εμφανίσθηκαν κρούσματα ιογενούς πνευμονίας με σοβαρή οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια για τα οποία απαιτήθηκε η νοσηλεία στο νοσοκομείο (σε κλινική ή σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας). Το αίτιο, απεδείχθη ότι ήταν ο κοινά λεγόμενος κορωνoϊός που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ονόμασε 2019nCoV και την νόσο που προκαλεί COVID-19 (Corona Virus Disease-19). Ο κορωνοϊός δεν είναι άγνωστος στην ιατρική κοινότητα αφού από το παρελθόν ήταν ήδη γνωστά 6 στελέχη που ευθύνοντο για την εμφάνιση ηπίων λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος. Στις 24 Ιανουαρίου 2020, η λοίμωξη θεωρήθηκε από τον ΠΟΥ ως ενδημία (δηλαδή, λοίμωξη περιορισμένη σε στενά γεωγραφικά όρια, εν προκειμένω στην Κίνα) οδηγώντας σε αυξημένη ετοιμότητα ενω στις 23 Φεβρουαρίου 2020 η λοίμωξη αναβαθμίσθηκε σε πανδημία (λοίμωξη που ξεφεύγει από μια ήπειρο και εμφανίζεται σε όλο τον πλανήτη). Η πανδημία από κορωνοϊό, μέχρι σήμερα, έχει προσβάλλει πάνω από 10 εκατομύρια ανθρώπους και έχει αφήσει πίσω της πάνω από 550.000 νεκρούς (οι πλέον πληγείσες χώρες είναι η Κίνα, η Ιταλία και η Αμερικανική Ηπειρος).
Τα ερωτηματικά που αφορούν την λοίμωξη από κορωνοϊό είναι πολλά γιατί η ιατρική κοινότητα ακόμα ¨μαθαίνει¨γι΄αυτόν τον ιό. Οι πιο συχνές ερωτήσεις που αφορούν την φυσική ιστορία αυτής της λοίμωξης είναι οι εξής.
1. Πως μεταδίδεται ο ιός ?
Ο ιός μεταδίδεται με σταγονίδια και όχι αερογενώς, η απόσταση δε που εκπέμπονται αυτά τα σταγονίδια αγγίζει τα 2 μέτρα. Το ότι ο ιός μεταδίδεται με σταγονίδια αποτελεί το ευχάριστο στοιχείο γιατί ο καθείς μπορεί να σκεφθεί τις συνέπειες εάν ο ιός μεταδίδετο με τον αέρα. Η μετάδοση του ιού με σταγονίδια εξηγεί γιατί πρόεκυψε από την Πολιτεία η οδηγία της επαφής των ατόμων από απόσταση (socialdistancing).
2. Η μεταδοτικότητα του ιού είναι υψηλή ?
Η μεταδοτικότητα του ιού είναι υψηλή (υψηλότερη και από αυτήν της γρίπης)
και αποτελεί χαρακτηριστικό αυτού του στελέχους σε σχέση με παλαιότερα στελέχη κορωνοϊού. Τα ανωτέρω επιβεβαιώνονται από το γεγονός του ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της σύγχρονης ιατρικής μια ενδημική λοίμωξη αναβαθμίζεται τόσο γρήγορα (Δεκέμβριος 2019-Φεβρουάριος 2020) σε πανδημία.
3. Η λοίμωξη από κορωνοϊό είναι λοίμωξη που προσβάλλει μόνο το αναπνευστικό σύστημα ?
Ο κορωνοϊός, αρχικά, εισέρχεται στο ανώτερο και/η κατώτερο αναπνευστικό σύστημα και προκαλεί λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος αλλά σε ορισμένους ασθενείς προσβάλλει όλα τα όργανα του ανθρώπινου οργανισμού και προκαλεί σοβαρές εκδηλώσεις όπως μυοκαρδίτιδα, νεφρική ανεπάρκεια, διαταραχές της πήξης του αίματος εγκεφαλίτιδα κλπ. Αυτό σημαίνει ότι η λοίμωξη από κορωνοϊό μπορεί να εξελιχθεί σε συστηματική νόσο.
4. Ποια είναι η βαρύτητα της λοίμωξης από κορωνοϊό ?
Το 80% των ασθενών θα εμφανίσουν ήπια λοίμωξη του αναπνευστικού, το 15% μέτριας βαρύτητος λοίμωξη και το 5% σοβαρή ιογενή πνευμονία (από αυτούς το 25% θα έχει κακή έκβαση). Η θνητότητα που οφείλεται σε λοίμωξη από κορωνοϊό βάσει των μέχρι σήμερα δεδομένων φαίνεται ότι είναι πιο χαμηλή απ΄αυτήν της γρίπης.
5. Ποιές είναι οι ευπαθείς ομάδες ?
Ως ευπαθείς ομάδες που αποτελούν ομάδες-στόχους του κορωνοϊού θεωρούνται τα άτομα μεγάλης ηλικίας (>65 ετών) και τα άτομα που πάσχουν από χρόνια νοσήματα όπως Σακχαρώδης Διαβήτης, Αρτηριακή Υπέρταση, Κακοήθεια κλπ. Κατά τη φυσική πορεία της νόσου διαπιστώθηκε όμως ότι ο κορωνοϊός μπορεί να προσβάλλει όλες τις ηλικίες ανεξάρτητα από την ύπαρξη χρονίων νοσημάτων και να προκαλέσει στους νεότερους σοβαρή νόσο.
6. Τι είναι αυτό που οδηγεί στην εμφάνιση σοβαρής λοίμωξης από κορωνοϊό ?
Τα δεδομένα, που συνεχώς ανανεώνονται, καταδεικνύουν ότι κύριο ρόλο στην εμφάνιση σοβαρής λοίμωξης από τον ιό διαδραματίζει η ανοσιακή απάντηση του οργανισμού (δηλαδή, η ικανότητα του οργανισμού να ελέγξει την παραγωγή κυτταροκινών, δηλαδή πρωτεινών που είναι ικανές να οδηγήσουν σε έντονη φλεγμονή). Εάν υπάρξει έντονη έκλυση αυτών των πρωτεϊνών εμφανίζεται η ¨καταιγίδα κυτταροκινών¨ (cytokinestorm), μια κατάσταση που οδηγεί σε σηπτική καταπληξία και χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση εκδηλώσεων απ΄όλα τα συστήματα (πυρετός >410C που δεν υπακούει σε αντιπυρετικά, επιδείνωση της αναπνευστικής ανεπάρκειας και εμφάνιση οξέος συνδρόμου αναπνευστικής δυσχέρειας – ARDS, αιμοδυναμική αστάθεια που απαιτεί την χορήγηση αγγειοσυσπαστικών φαρμάκων για να διατηρηθεί η αρτηριακή πίεση σε ικανά επίπεδα, διαταραχές πήξης, νεφρική ανεπάρκεια, προσβολή του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος κλπ).
7. Υπάρχει γενετική προδιάθεση για την εμφάνιση σοβαρής λοίμωξης?
Δεν είναι γνωστό (διαθέσιμα σποραδικά δεδομένα) εάν υπάρχει γενετική προδιάθεση που σημαίνει ότι δεν γνωρίζουμε ποιοί ακριβώς θα εμφανίσουν σοβαρή λοίμωξη και ποιοι θα έχουν κακή έκβαση.
8. Ποια είναι η θεραπεία της λοίμωξης από κορωνοϊό ?
Για τις ιογενείς λοιμώξεις δεν υπάρχει θεραπεία (όπως π.χ. στις μικροβιακές λοιμώξεις όπου η θεραπεία στηρίζεται στα αντιβιοτικά). Οι μέχρι στιγμής διαθέσιμες θεραπείες (κυρίως η θεραπεία με χλωροκίνη, αζιθρομυκίνη, ρεμδεσιβίρη) στοχεύουν στην αναστολή του πολλαπλασιασμού του ιού με σκοπό την μείωση του ιικού φορτίου και κατ΄επέκταση της λοιμογόνου δράσης του. Επιπρόσθετα, σε πολύ σοβαρές λοιμώξεις χρησιμοποιήθηκαν βιολογικοί παράγοντες (μονοκλωνικά αντισώματα) με σκοπό τον έλεγχο της φλεγμονώδους διεργασίας από την υπεραπαραγωγή κυτταροκινών αλλά δεν υπάρχει ακόμα ομοφωνία για την χορήγηση τους ως θεραπεία ρουτίνας.
9. Ποια είναι η προφύλαξη από κορωνοϊό ?
Η προφύλαξη από έκθεση στον κορωνοϊό απαιτεί την εφαρμογή των μέτρων ατομικής προστασίας (ΜΑΠ) που περιλαμβάνουν την αποφυγή συγχρωτισμού (δηλαδή, την συνεύρεση πολλών ατόμων σε κλειστούς χώρους), τη χρήση της προστατευτικής μάσκας σε κλειστούς χώρους με πολλά άτομα, το συχνό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό ή αντισηπτικό διάλυμα που περιέχει οινόπνευμα 70% (ειδικά όταν πιάνουμε διάφορα αντικείμενα), την αποφυγή τοποθέτησης των χεριών στο πρόσωπο μας και την απολύμανση με αντισηπτικό αντικειμένων που έρχονται σε επαφή με πολλά άτομα (πόμολα, ηλεκτρικοί διακόπτες, πληκτρολόγια, κινητά τηλέφωνα κλπ). Όταν βήχουμε πρέπει να τοποθετούμε το αντιβράχιο στη μύτη και το στόμα μας για να εμποδίσουμε τη διασπορά σταγονιδίων του ιού. Η εφαρμογή αυτών των μέτρων είναι σημαντική και η χρήση τους δεν πρέπει να χαλαρώνει γιατί είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αναστολής και/η μείωσης της μεταδοτικότητας του ιού.
10. Γιατί επεβλήθη η καραντίνα ?
Η καραντίνα επεβλήθη α) για να ανακοπεί η νοσηρότητα από τον ιό, δηλαδή να μειωθούν οι επαφές μεταξύ ατόμων, β) για να προστατευθούν οι ευπαθείς ομάδες, γ) για να μειωθεί η επίπτωση των σοβαρών περιπτώσεων λοίμωξης και κατ΄επέκταση η θνητότητα και δ) για να μην νοσήσουμε ταυτόχρονα όλοι μαζί και υπάρξει κατάρριψη του συστήματος υγείας.
11. Ποια είναι τα νεότερα δεδομένα για το εμβόλιο έναντι του κορωνοϊού ?
Μέχρι στιγμής υπάρχουν 100 εμβόλια σε κλινικές δοκιμές σε διάφορες χώρες του κόσμου. Το πότε θα κυκλοφορήσει το εμβόλιο εξαρτάται κυρίως από τις μελέτες που αφορούν την ασφάλεια (δηλαδή εάν εμφανίζει ανεπιθύμητες εκδηλώσεις, ποιες είναι αυτές και πόσο σοβαρές θεωρούνται) και την αποτελεσματικότητα του. Η κυκλοφορία ενός εμβολίου απαιτεί χρόνο, αλλά στην προκειμένη περίπτωση μέσα από ταχείες διαδικασίες φαίνεται ότι το εμβόλιο έναντι του κορωνοϊού θα είναι διαθέσιμο προς το τέλος του 2021.
12. Θα υπάρξει νέο κύμα λοίμωξης από κορωνοϊό ?
Είναι σχεδόν βέβαιο επιδημιολογικά ότι θα υπάρξει νέο κύμα τους χειμερινούς μήνες, οπότε η ευλαβική εφαρμογή των μέτρων ατομικής προστασίας θεωρείται επιβεβλημένη.
Καταλήγοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι η πανδημία από κορωνοϊό έδειξε ότι ένας μονοκύτταρος και όχι καλά αναπτυγμένος μικροοργανισμός μπορεί να νικήσει οποιοδήποτε υγειονομικό σύστημα, να αλλάξει την οπτική της καθημερινότητας και να οδηγήσει πέραν της υγείας σε παράπλευρες απώλειες (οικονομική ύφεση, απώλεια θέσεων εργασίας κλπ). Οι συνέπειες λοιπόν από την πανδημία έδειξαν ότι την αναγκαιότητα της πρόληψης στην έκθεση του ιού (μέτρα ατομικής προστασίας), της υπεύθυνης συμπεριφοράς (προστατεύουμε τους εαυτούς μας και τους γύρω μας), της έγκαιρης διάγνωσης και της έγκαιρης αναζήτησης ιατρικής βοήθειας εάν κριθεί απαραίτητο. Πριν κλείσει όμως αυτό το άρθρο και εφόσον συζητούμε για ιογενείς λοιμώξεις, δράττομαι της ευκαιρίας να τονίσω και πάλι τη σημασία και αναγκαιότητα του εμβολιασμού έναντι της γρίπης και του πνευμονιοκόκκου ειδικά από τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού.
Γιώργος Θ. Δημόπουλος
Καθηγητής Εντατικής Θεραπείας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Β΄Κλινική Εντατικής Θεραπείας, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο ΑΤΤΙΚΟΝ