.

Γιώργος Δ. Βέργος                 

 Σε πρόσφατο άρθρο μου, που δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα servou.gr (Γεγονός στο χωριό μας Σέρβου την περίοδο του εμφυλίου) περιέγραψα τις αναμνήσεις μου από την προσπάθεια του λεγόμενου «Δημοκρατικού Στρατού» (ΔΣ) (ένοπλο τμήμα του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου-ΕΑΜ) να επιστρατεύσει νέους του χωριού μας τον Οκτώβριο του 1948, χωρίς τη δική τους θέληση. Ανάφερα σε εκείνο το άρθρο πως είχαν επιλεγεί από τους «καπεταναίους» του ΔΣ δέκα εφτά νέοι και νέες από το χωριό, γι αυτό το σκοπό. Οι 12 από αυτούς κατάφεραν να κρυφτούν και έτσι δεν μπόρεσαν οι άντρες του ΔΣ να τους συλλάβουν, ενώ τους 5 τους οδήγησαν  κάπου στα Τρόπαια, που ήταν η βάση τους. Όμως και αυτοί δραπέτευσαν μερικές βδομάδες αργότερα, ήρθαν στο χωριό και κατέφυγαν για προστασία στη Δημητσάνα, που ήταν υπό τον έλεγχο του Τακτικού Στρατού (ΤΑ)

Σήμερα θα προσπαθήσω να γράψω ότι θυμάμαι, για τις επισκέψεις στο χωριό μας τμημάτων του Τακτικού Στρατού (9^ης μεραρχίας) το 1948 και 1949.

Εξωκλήσι Αγιαντριά. Στην πάνω φωτογραφία (1989) ο Ναός στην αρχική του μορφή, με τη θολωτή στέγη. Στη κάτω ανακατασκευασμένος με κατάργηση (!) της θολωτής στέγης.

Όπως έγραψα και στο προηγούμενο άρθρο, η καταγραφή των παιδικών μας αναμνήσεων είναι μία διέξοδος αυτή την περίοδο, αφού όλοι είμαστε κλεισμένοι στο σπίτι (και πολύ σωστά για να προλάβουμε τα χειρότερα), λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Καλό θα ήταν, πάντως, και άλλοι «παλιοί» πατριώτες να καταγράψουν τις δικές τους παιδικές αναμνήσεις και τα δικά τους προσωπικά βιώματα, που έχουν γενικότερο ενδιαφέρον, τόσο για ενημέρωση των νεότερων Σερβιωτόπουλων, όσο και για την μακραίωνη ιστορία του χωριού μας.

Όπως είναι γνωστό από την ιστορία, από το καλοκαίρι του 1948, που πλέον ο εμφύλιος ήταν στο αποκορύφωμά του, το επίσημο κράτος άρχισε να κάνει σφοδρές πολεμικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, αρχίζοντας από την Πελοπόννησο. Για το λόγο αυτό απέσπασε την 9^η μεραρχία από τη Β. Ελλάδα και την έστειλε στην Πελοπόννησο. Ίσως να ήταν αμέσως μετά τη σκληρή μάχη της Δημητσάνας (30 Αυγούστου 1948), η οποία είχε ως αποτέλεσμα να παραμείνει η πόλη υπό τον έλεγχο του ΤΣ, αφού δεν κατάφερε ο ΔΣ να την καταλάβει. Πάντως, το Φθινόπωρο του 1948 γίνονταν παντού σφοδρές μάχες μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων παρατάξεων, γι αυτό γίνονταν επιστρατεύσεις πολιτών και από τις δύο πλευρές.

Στο χωριό μας θυμάμαι ότι είχαν έρθει τμήματα του ΤΣ, τρεις τουλάχιστον φορές.

Πρώτη φορά.

Ήταν στις δέκα τέσσερες Νοεμβρίου, ένα μήνα περίπου μετά την επίσκεψη στο χωριό μας της ομάδας του ΔΣ και τη σύλληψη των 5 πατριωτών. Θυμάμαι ακριβώς την ημερομηνία διότι την ημέρα αυτή αρχίζαμε τη νηστεία για τα Χριστούγεννα. Εγώ ήμουν παιδί τότε 11 χρονών και είχα πάει με τον πατέρα μου απέναντι στην περιοχή ‘’Τσιούμπη’’ που είναι και το ξωκλήσι του Αγιοθανάση, να φέρουμε κλαρί (από τα πουρνάρια) για τις κατσίκες, γιατί είχε χιόνι και δεν μπορούσαμε να τις βγάλουμε έξω να βοσκήσουν.

Κάποια στιγμή βλέπουμε προς το βουνό, στο δρόμο που πάει για τα Λαγκάδια να κατεβαίνουν αρκετοί στρατιώτες, με γοργό βηματισμό. Τους παρακολουθούσαμε με απορία και ανησυχία μέχρι που έφτασαν στο χωριό. Δεν ξέραμε αν ήσαν του Τακτικού ή του Δημοκρατικού στρατού. Άκουσα τον πατέρα μου να λέει πως μάλλον του ΤΣ πρέπει να είναι γιατί φαίνονται πιο καλοντυμένοι. Κόψαμε και εμείς γρήγορα τις κλάρες και γυρίσαμε στο χωριό να δούμε τι συμβαίνει.

Πράγματι, άνδρες του ΤΣ ήσαν, έρχονταν από τα Λαγκάδια, ήσαν περαστικοί από το χωριό και θα έφευγαν την επομένη. Ρώτησαν που είναι ο ύψωμα του Αγίου Ανδρέα για να διανυκτερεύσουν. Επειδή έριχνε χιόνι τους είπαν οι πατριώτες να καθίσουν και να διανυκτερεύσουν μέσα στο χωριό, γιατί το ξωκλήσι του Αγιαντριά είναι μικρό και δεν θα τους χωρούσε. Όμως ο επικεφαλής δεν το δέχτηκε αυτό, για προφανείς λόγους, και έτσι ξενύχτησαν στο βουνό, με το χιόνι να έχει ξεπεράσει το μισό μέτρο. Το πρωί κατέβηκαν στο χωριό και έφυγαν προς Αράπηδες.

Δεύτερη φορά.

Ήταν μετά τα Χριστούγεννα του 1948.   Είχαν έρθει αρκετοί στρατιώτες, και τότε, του ΤΣ (δεν θυμάμαι από πού) και είχαν στρατοπεδεύσει στην περιοχή "Λαχταρί" που βρίσκεται στους πρόποδες του λοφίσκου "Τσιούμπη" (με το ξωκλήσι του Αγιοθανάση), που καταλείγουν στο τελευταίο τμήμα του δρόμου που φαίνεται από το χωριό και  πάει για το "Λυκούρεση".

Έμειναν εκεί δυο τρεις μέρες και θυμάμαι που είχαν κάνει ορύγματα και είχαν χτίσει με πέτρες κάτι σαν πολεμίστρες. Το θυμάμαι αυτό γιατί πηγαίναμε εκεί τα παιδιά να βοσκήσουμε τις γίδες και παίζαμε σε αυτές τις κατασκευές, για αρκετά χρόνια. 

   Τρίτη φορά.

Ήταν στις αρχές Μαρτίου του επόμενου έτους, 1949. Πάλι από τα Λαγκάδια είχαν έρθει πολλοί στρατιώτες του ΤΣ. Ήταν ένας ετοιμοπόλεμος λόχος πάνω από εκατό άτομα, με πλήρη πολεμική εξάρτηση και στρατιωτική πειθαρχία. Πάλι ζήτησαν το ύψωμα του Αγίου Ανδρέα και συμπτωματικά πάλι έριχνε πολύ χιόνι, που μπορεί να είχε ξεπεράσει και το ένα μέτρο. Παρόλο που η αποστολή τους ήταν να φύγουν, οι καιρικές συνθήκες δεν τους το επέτρεψαν και τους ανάγκασαν να μείνουν στο χωριό για πολλές ημέρες, μέχρι να ανοίξει κάπως ο δρόμος. Με την προτροπή των πατριωτών πείστηκε ο επικεφαλής λοχαγός τους (αν θυμάμαι καλά, λεγόταν Γαλανόπουλος) και εγκαταστάθηκαν οι στρατιώτες σε ακατοίκητα σπίτια του χωριού και έφυγαν τελικά την ημέρα της Εθνικής εορτής την 25^η Μαρτίου.

Τις μέρες που έμειναν στο χωριό είχαν εγκαταστήσει το αρχηγείο τους στο σπίτι των κληρονόμων Αναστασίου Παπαθωμόπουλου (Παυσανία). Είχαν και ασύρματο μαζί τους και θυμάμαι που πηγαίναμε εμείς τα παιδιά και ακούγαμε τις κλήσεις που έκαναν και έλεγαν: ’’Εμπρός…. Εμπρός…. Ξέρξης δώδεκα…’’.

Εμείς βέβαια, δεν ξέραμε τι σήμαινε αυτό και ρώτησα τον πατέρα μου να μου πει. Μου είπε, λοιπόν, πως ήταν συνθηματικό για να επικοινωνούν αυτοί με τους ανώτερους και άλλες στρατιωτικές μονάδες και να μην τους πάρουν χαμπάρι οι αντίπαλοι. Αυτά τα συνθηματικά ‘’εμπρός…εμπρός…Ξέρξης δώδεκα’’ τα χρησιμοποιούσαμε και εμείς τα παιδιά, για πολύ καιρό μετά, ίσως και χρόνια, στα παιχνίδια μας!

Αφού δεν έφυγε άμεσα ο λόχος από το χωριό δημιουργήθηκε πρόβλημα με την τροφοδοσία. Όταν ήρθαν από τα Λαγκάδια είχαν αγγαρέψει από εκεί μουλάρια με τους ιδιοκτήτες τους και είχαν φέρει μερικές προμήθειες. Τους προμήθευσε και το χωριό για κάποιες μέρες και όταν κόπασε κάπως το χιόνι πήγαν πατριώτες με τα μουλάρια τους στα Λαγκάδια, συνοδεία στρατιωτών, και έφεραν προμήθειες. Το ίδιο έγινε και όταν έφυγαν από το χωριό την 25^η Μαρτίου. Αγγάρεψαν δηλαδή πατριώτες με τα ζώα τους και τους κουβάλησαν τα πράγματά τους, μέχρι τον προορισμό τους.

Θυμάμαι που μαζί τους είχαν και έναν γιατρό, και ο πατέρας μου μας είχε πει πως είχε το βαθμό του Λοχαγού. Όποιος πατριώτης ήταν άρρωστος τον επισκεπτόταν και έδινε τις ιατρικές του συμβουλές. Μάλιστα είχε έρθει και στο σπίτι μας διότι είχε χτυπήσει η μάνα μου το χέρι της. Για τους πατριώτες ήταν πολύ σημαντικό αυτό γιατί ήταν τρομερά δύσκολο να βρουν γιατρό εκείνη την εποχή και μάλιστα με βαρυχειμωνιά. Πέραν του γεγονότος ότι ήταν δυσβάστακτη και από οικονομικής πλευράς, η επίσκεψη γιατρού στο χωριό από Λαγκάδια ή Δημητσάνα.

   Όσο ήταν στο χωριό οι στρατιώτες, γυρνούσαν όλη μέρα στα μαγαζιά, που δεν ήταν και λίγα (πάνω από δέκα) και που πουλούσαν όλα κρασί και σαρδέλες ή ρέγκες. Άλλωστε, τι άλλο να έκαναν τόσες ώρες οι φαντάροι στο χωριό; Αρκετοί έπιασαν φιλίες και με πατριώτες και κάποιοι τους είχαν καλέσει και στο σπίτι τους, για ένα πιάτο ζεστό φαί, μέσα στη βαρυχειμωνιά. Παιδιά ταλαιπωρημένα ήσαν και αυτά, που υπηρετούσαν τη θητεία τους, ή ήσαν επίστρατοι, και προφανώς προέρχονταν από όλες τις κοινωνικο-οικονομικές τάξεις αλλά και πολιτικές αποχρώσεις.

Ο πατέρας μου είχε γίνει φίλος με 2-3 και τους έφερνε κάποιες φορές και στο σπίτι για φαί.   Με έναν, τον αείμνηστο Γιώργο Αθανασόπουλο με καταγωγή από τη Μεσσηνία, συνέχισαν και μετά το στρατό την επαφή τους. Ήρθε μάλιστα στο χωριό μας ένα καλοκαίρι για διακοπές στο σπίτι μας, μαζί με τη γυναίκα του και το γιό τους και κάθισαν πάνω από δέκα ημέρες. Η φιλία τους συνεχίστηκε και μετά που ήρθαμε στην Αθήνα και ανταλλάξαμε επισκέψεις.  

Όταν ο λόχος έφυγε από το χωριό, κυκλοφόρησε η φήμη πως αρκετές μέρες μετά έδωσε μάχη με μονάδα του ΔΣ και πως αρκετοί άντρες του λόχου σκοτώθηκαν μαζί και ο λοχαγός τους. Δεν γνωρίζω αν αυτή η πληροφορία είναι αλήθεια ή τα διέδωσαν καλοθελητές.

Ήλθον-είδον και απήλθον.

Θέα νεκροταφείου από τη βρύση του Δημοκοίτη. Κάτω από εκεί είναι η "Ρέμπιζα".

Αυτές ήσαν οι 3 φορές που θυμάμαι πως είχαν έρθει στρατιώτες του ΤΣ στο χωριό και είχαν μείνει για κάποιες μέρες. Θυμάμαι και μία φορά ακόμη, που ήρθαν και έφυγαν την ίδια μέρα. Ίσως να ήταν τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο του 1948.

Ήταν πολύ πρωί, αχάραγο ακόμα, που ένας πατριώτης μας πήγε στο χωράφι του, να κάνει διάφορες γεωργικές εργασίες. Το χωράφι ήταν στην περιοχή «Ρέμπιζα», που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά του χωριού, κάτω από το νεκροταφείο του «Μπουλούτσου».

Μόλις έφτασε εκεί βλέπει στο ξάγναντο έναν αρματωμένο άντρα, να στέκεται όρθιος «φρουρός» και να παρακολουθεί δεξιά αριστερά. Τον πλησιάζει σιγά-σιγά, τον καλημέρισε και του πιασε την κουβέντα. Συζητούσανε χαμηλόφωνα γιατί λίγο ποιο πέρα, σε ένα ψευτοκάλυβο, κοιμόντουσαν οι σύντροφοι του φρουρού, γιατί όλη τη νύχτα περπατούσανε και ήσαν κατάκοποι.

Με τούτα και με κείνα, πες-πες, κατάφερε ο πατριώτης να τον πείσει να πάει να παραδοθεί στα Λαγκάδια, που ήταν η έδρα του ΤΣ. Πείστηκε λοιπόν αυτός και πράγματι τρέχοντας πέρασε από το χωριό και από την Τρανηβρύση ανέβηκε στο βουνό, πέρασε τη "Λεσιά" και πήγε στα Λαγκάδια. Γύρισε και ο πατριώτης στο χωριό και είπε τα νέα στους κατοίκους. Το συζήτησαν μεταξύ τους και είπαν να μην πάει κανείς προς το νεκροταφείο (μη φάει καμιά αδέσποτη), γιατί θα έρθει στρατός από τα Λαγκάδια και κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να γίνει.

Η "Λεσιά" το σημείο που ενώνεται το Σερβόβουνο με το παλαιόκαστρο, στο δρόμο Σέρβου-Λαγκάδια. Από εκεί φαίνονται τα Λαγκάδια.

Όταν οι άντρες του ΔΣ ξύπνησαν και είδαν τον σκοπό τους να λείπει , κατάλαβαν πως τους είχε προδώσει και έφυγαν γρήγορα προς τον Αγιαντριά (τους είδαν να ανεβαίνουν προς τα εκεί), για να πάνε προφανώς στη βάση τους.

Σε μερικές ώρες κατέφθασαν στρατιώτες από τα Λαγκάδια, πήγαν στην «Ρέμπιζα» και σε γύρω περιοχές, χωρίς όμως να βρουν η να παρατηρήσουν κάτι. Έμειναν για μερικές ώρες στο χωριό και το βράδυ αργά έφυγαν για τα Λαγκάδια. Θυμάμαι που έριξαν μερικούς πυροβολισμούς στον αέρα.

Ας είναι αιωνία η μνήμη όλων όσων έχασαν τη ζωή τους εκείνη την τραγική περίοδο και ποτέ πια να μην γίνει πόλεμος.

Πάντως, πρέπει οι νεότεροι να μπουν στο πνεύμα εκείνης της εποχής και να καταλάβουν πως όλοι τότε πολεμούσαν για μια καλύτερη ζωή, καθένας από τη δική του πλευρά και με τη δική του ιδεολογία. Εβδομήντα και πλέον χρόνια μετά, που στο μεταξύ συνέβησαν παγκόσμια κοσμοϊστορικά γεγονότα, η όποια κριτική ασφαλώς είναι πολύ εύκολη…

(Τα τριάντα χρόνια που έζησα στο χωριό μας, το πιο πολύ χιόνι που θυμάμαι ήταν το χειμώνα του 1948-49, το Φεβρουάριο του 1956 και τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 1965. Επίσης, από όσα έχω ακούσει, το ίδιο χιόνι είχε πέσει και στον πόλεμο του 1940-41, και πολλοί πατριώτες-στρατιώτες, είχαν πάθει κρυοπαγήματα, στο Αλβανικό μέτωπο).

Απρίλιος 2020

(XIM)