Στον ευλογημένο χώρο της ειδυλλιακής ομορφιάς και των θρύλων, της Αρκαδίας, της γενέτειρας θεών και ανθρώπων, υπηρετήθηκαν από την αρχαιότητα όλες οι τέχνες, και η ποίηση. Ακόμα και στις ημέρες μας οι Αρκάδες ποιητές δεν έπαψαν να ασχολούνται με αυτό το ωραίο «γύμνασμα ψυχής» σημειώνοντας σπουδαίες επιδόσεις και διακρίσεις. Μερικοί από αυτούς κατέχουν εξέχουσα θέση στις σελίδες της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Είναι βέβαιο ότι η προσφορά των Αρκάδων θα ήταν μεγαλύτερη, αν κορυφαίοι ποιητές δεν πέθαιναν τραγικά νέοι, έτσι που δεν πρόφθασαν να δώσουν το άπαν των δυνατοτήτων τους. Με θλίψη αναθυμάται κανείς ότι ο Δημοσθένης Βαλαβάνης πέθανε 28 μόλις ετών (κατ΄ άλλους 30), ο Κώστας Καρυωτάκης 32 ετών, ο Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος 30 ετών, και ο Γιώργος Σαραντάρης 33 ετών.
Δεν είναι εύκολο εδώ να αναφερθεί κανείς με πληρότητα και αρτιότητα σε όλους τους νεοέλληνες Αρκάδες ποιητές και ν΄ αποτιμήσει εν εκτάσει την προσφορά τους. Εδώ θα γίνει μάλλον μια γενική παρουσίαση του συνολικού έργου των σημαντικότερων από αυτούς, χωρίς ιδιαίτερη εμμονή στα βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία τους, ιδίως των παλαιοτέρων, και χωρίς διεξοδική ανάλυση των επιμέρους δημιουργημάτων τους.
Εννοείται ότι εδώ συγκαταλέγονται Αρκάδες ποιητές, δηλ. ποιητές που γεννήθηκαν στην Αρκαδία ή κατάγονται από αυτήν. Δεν περιλαμβάνονται λογοτέχνες που έχουν ασχοληθεί κατά κύριο λόγο με άλλα είδη του λόγου (πεζογραφία, θέατρο, κλπ.), όπως και λογοτέχνες της ελληνικής ομογένειας που εργάζονται στο εξωτερικό (Αντώνης Γ. Βαζιντάρης, Γιώργος Κουρβετάρης, κ.ά.).
Είναι αυτονόητο ότι η αξία κάθε ποιητή δεν θα υπολογισθεί ανάλογα με τις σειρές κειμένου που είναι αφιερωμένες σ΄ αυτόν, γιατί στην παρούσα εργασία περισσότερα ίσως θα γραφούν για τους λιγότερο γνωστούς, και πολύ λιγότερα για τους μεγάλους και πασίγνωστους.
Πριν αναφερθούμε στους κυριότερους ποιητές από την Αρκαδία, αξίζει να επισημάνουμε ότι πολλοί από αυτούς υπηρέτησαν ευρύτερα τα Γράμματα, με την έκδοση λογοτεχνικών εφημερίδων και περιοδικών. Η ποίηση υπηρετείται και από τις τοπικές εφημερίδες και τα περιοδικά ποικίλης ύλης, που εκδίδονται εδώ στην Αθήνα ή στην Αρκαδία από επαγγελματίες δημοσιογράφους ή από τους πάμπολλους πατριωτικούς συλλόγους, όπου συχνότατα δημοσιεύονται ποιήματα ή βιβλιοκρισίες για ποιητικές συλλογές.
Ο παλαιότερος έντεχνος Αρκάς ποιητής της νεοελληνικής λογοτεχνίας, είναι ο πρόωρα χαμένος Δημοσθένης Βαλαβάνης από την Καρύταινα, που πέθανε άρρωστος υπό άθλιες συνθήκες στην Αθήνα το 1854 σε ηλικία μόλις 28 ετών (κατ΄ άλλους 30). Δεν πρόφθασε να εκδώσει ποιητική συλλογή, ούτε να δώσει ώριμους καρπούς της ποιητικής τέχνης του. Δημοσίευσε μόνο 7-8 ποιήματα σε έντυπα της εποχής, άλλα στην καθαρεύουσα και άλλα στη δημοτική. Θεωρείται ο πρώτος γνήσιος ρομαντικός του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Σε μια εποχή στόμφου και ρητορείας, ο Βαλαβάνης, πρώτος αυτός στην ηπειρωτική Ελλάδα, έστρεψε το ενδιαφέρον του στις ανεξάντλητες πηγές του δημοτικού τραγουδιού και της εθνικής παράδοσης. Θα μπορούσε να γίνει ο Σολωμός της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Σημαντική θέση στη νεοελληνική λογοτεχνία κατέχει και ο άλλος πρόωρα χαμένος Αρκάς Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος (1843-1873) από τη Βυτίνα, γιος του μεγάλου ιστορικού μας, κοινωνικός φιλόσοφος και θεατρικός συγγραφέας. Κορυφαίος ρομαντικός του 19ου αιώνα, πεισιθάνατος και ελεγειακός, συγκίνησε πραγματικά στην εποχή του. Έγραψε στην καθαρεύουσα, αλλά τα ποιήματά του εκφράζουν με ειλικρίνεια ένα βαθύ σπαραγμό ψυχής. Το ποιητικό του έργο περιλαμβάνει τρεις ποιητικές συλλογές και διακρίνεται για το συγκινημένο στοχασμό, την απαισιοδοξία, και τον άκρατο ρητορισμό του.
Και ο τρίτος κατά σειρά παρουσίασης Αρκάς ποιητής που γεννήθηκε στην Τρίπολη, πέθανε κι αυτός πολύ νέος, μόλις 32 ετών (1896-1928). Είναι ο Κώστας Καρυωτάκης, ένας από τους προδρόμους της ανανέωσης του ποιητικού μας λόγου. Εξέδωσε τρεις μόνο ποιητικές συλλογές («Ο πόνος του ανθρώπου και των πραγμάτων», «Νηπενθή» και «Ελεγεία και σάτιρες»). Ως άνθρωπος υπήρξε τραγικός, ως ποιητής είναι ο εκφραστής του πόνου και της αγωνίας της γενιάς του μεσοπολέμου, που είδε να ρημάζουν τα όνειρα του έθνους και η πολιτικο-κοινωνική κατάσταση της χώρας να οδηγείται στην παρακμή. Ο σκεπτικισμός του τον οδήγησε στην απαισιοδοξία, και αυτή στην πικρόχολη σάτιρα και τον αυτοσαρκασμό. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η νεώτερη μεταπολεμική ποίηση στηρίζεται στους απόηχους της καρυωτακικής. Σημάδεψε τη γενιά του και έδωσε το όνομά του σε μια ολόκληρη πνευματική στάση ή κίνημα («καρυωτακισμό»). Δεν δημιούργησε σχολή βέβαια, αλλά αποτελεί ορόσημο στην νεοελληνική λογοτεχνία.
Ένας ακόμα σημαντικός Αρκάς φιλόσοφος και ποιητής, πέθανε νέος, μόλις 33 ετών. Είναι ο Γιώργος Σαραντάρης από το Λεωνίδιο (1908-1941). Έγραψε στην ελληνική και την ιταλική. Η ποίησή του ήταν πρωτοπόρα για την εποχή του, αφού εκφράστηκε με νέους τρόπους και με φιλοσοφική διάθεση. Στο έργο του, που διακρίνεται από έναν γνήσιο ανθρωπισμό, κυριαρχούν με διάφορες μορφές η γυναίκα και ο έρωτας. Τα σύμβολα που αρέσκεται να χρησιμοποιεί είναι ο ουρανός και η θάλασσα, τα αρχέγονα φυσικά στοιχεία, ο ουρανός ως σύμβολο της πνευματικής διάστασης του ανθρώπου και η θάλασσα ως σύμβολο της θηλυκότητας ή της ίδιας της ύπαρξης. Η περίπτωση του Σαραντάρη είναι μοναδική στα Γράμματά μας. Η όλη καλλιέργειά του ήταν περισσότερο φιλοσοφική παρά λυρική, ενώ έντονος ήταν ο προβληματισμός του για την ουσία της ελληνικότητας.
Σημαντικός για την εποχή του ποιητής, που όμως δεν διαβάζεται σήμερα τόσο πολύ είναι ο κυνουριάτικης καταγωγής ποιητής Γεώργιος Στρατήγης (1860-1938). Η πρώτη του ποιητική συλλογή (1880) ήταν γραμμένη στην καθαρεύουσα, ενώ οι επόμενες στη δημοτική. Το έργο του έχει σημασία, γιατί πάνω του στηρίχτηκε και αναπτύχθηκε η δεύτερη Αθηναϊκή Σχολή του Παλαμά, του Δροσίνη, του Γρυπάρη, κ.ά.
Ένας ακόμα Κυνουριάτης ποιητής, γνωστός και ως συγγραφέας ταξιδιωτικών βιβλίων, είναι ο πασίγνωστος Κώστας Ουράνης (1890-1953) από το Λεωνίδιο. Ο τελευταίος ίσως των ρομαντικών στη χώρα μας. Μέχρι τα τριάντα χρόνια του δημοσίευσε τρεις ποιητικές συλλογές, την πρώτη το 1907 σε ηλικία μόλις 17 ετών. Ο Ουράνης είναι ο λυρικός ποιητής που εισήγαγε στην ποίησή μας τον κοσμοπολιτισμό και τον εξωτισμό. Τον εμπνέει ο ρεμβασμός, η νοσταλγία, το όνειρο, η πένθιμη γοητεία του φθινοπώρου, ο πόθος της φυγής και της αποδημίας.
Εξαιρετική θέση στη νεοελληνική λογοτεχνία κατέχει και η γνωστή ποιήτρια αρκαδικής καταγωγής Μελισσάνθη (1910-1990). Η ποιήτρια αυτή από ενωρίς πέρασε από τις παραδοσιακές φόρμες σε νέες ποιητικές μορφές μετα-συμβολιστικής τεχνοτροπίας. Είναι ποιήτρια λυρική με έντονες μεταφυσικές αγωνίες. Άφησε σημαντικό έργο διαποτισμένο από την αγωνία του αύριο και την αγάπη για τον άνθρωπο.
Σημαντικό έργο, αποτελούμενο από εννέα ποιητικές συλλογές, κυρίως σε παραδοσιακό στίχο, άφησε η ποιήτρια Ελισάβετ Ψαρά (1895-1972) από το Λεωνίδιο, που έζησε και εργάστηκε ως δημοσιογράφος στην Αλεξάνδρεια. Την πρώτη ποιητική συλλογή της «Ρόδα και φλόγες» δημοσίευσε το 1935. Την ποίησή της διακρίνει γνήσιος λυρισμός, τρυφερή συγκίνηση, βαθειά φυσιολατρία και πατριωτικός οίστρος.
Ο Αρκάς ποιητής Νίκος Γκάτσος (1911-1992) είναι γνωστός και στο ευρύτερο ελληνικό κοινό, κυρίως λόγω του πλούσιου στιχουργικού έργου του που έχει μελοποιηθεί από μεγάλους μουσικοσυνθέτες (Χατζηδάκη, Θεοδωράκη, Ξαρχάκο, Μούτση, κ. ά.). Είναι ο ποιητής που καθιερώθηκε με τη μοναδική ποιητική του συλλογή «Αμοργός» (1943), ένα έργο σταθμό, που εντυπωσίασε και εξέπληξε στην εποχή του. Ένα έργο στο οποίο συνυφαίνονται αρμονικά στοιχεία της λαϊκής μας παράδοσης και του δημοτικού μας τραγουδιού, με στοιχεία υπερρεαλιστικά.
Ένας ακόμα σημαντικός ποιητής ήταν ο Γιάννης Μαιναλιώτης (1894-1982) από την Τρίπολη, ένας άγνωστος κι αυτός πρωτοπόρος της νεοτερικής ποίησης. Εμπνεύστηκε από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, τους μύθους και τη φιλοσοφία. Δημοσίευσε τρεις ποιητικές συλλογές: «Ανθρώπινα και θεία» (1919), «Στροφές της Μεσογείου» (1957) και «Φιλοξενία» (1948), ένα μακρό επικολυρικό ποίημα άνω των 2000 στίχων, που ξετυλίγεται σε μορφή διαλόγου και αποτελεί ύμνο στα πνευματικά στοιχεία του πολιτισμού μας. Η ποίηση του Μαιναλιώτη ηχεί αρχαϊκά, μοιάζει με χορικό τραγωδίας και είναι διατυπωμένη σε ύφος νεοκλασικό.
Από τα Λαγκάδια κατάγονταν δύο αξιόλογοι παραδοσιακοί ποιητές, που σήμερα έχουν φύγει από τη ζωή. Ο Κώστας Αθανασιάδης (1878-1957), που σταδιοδρόμησε ως ανώτατος αξιωματικός του Ναυτικού (είναι γνωστός ως εισηγητής της ασύρματης τηλεφωνίας στην Ελλάδα), έγραψε με το ψευδώνυμο Λαέρτης Λάρμης διάφορα θεατρικά έργα, αλλά είναι γνωστός για τις δύο ποιητικές συλλογές του, που έχουν τους τίτλους «Τραγούδια του σύθαμπου» (1923) και «Ερωτικά τραγούδια» (1931), και άλλα μεμονωμένα ποιήματά του δημοσιευμένα σε ημερολόγια, περιοδικά και εφημερίδες. Όλα τα έργα του είναι γεμάτα μελαγχολία και βαθύ ερωτισμό, με απηχήσεις του Βερλαίν και του Λαμαρτίνου.
Πλούσια πνευματική και κοινωνική δράση σημείωσε στη Θεσσαλονίκη, όπου είχε εγκατασταθεί μονίμως και ασκούσε το επάγγελμα του φαρμακοποιού, και ο ποιητής Ηλίας Π. Κατσόγιαννης, γνωστός και ως «Μπάρμπα-Λιας» (1888-1970). Πρωτοπαρουσιάστηκε το 1909 με το πρωτόλειο «Ηράνθεμα» και συνέχισε τριάντα πέντε χρόνια μετά με τη συλλογή «Αντιφεγγίσματα». Δημοσίευσε επτά ακόμα ποιητικές συλλογές, την τελευταία του «Ελληνικό» το 1969. Ο Κατσόγιαννης είναι γνήσιος παραδοσιακός ποιητής και το έργο του πάλλεται από αγάπη προς την πατρίδα και τον άνθρωπο, υμνεί το φως, την ομορφιά και τον έρωτα, και διαποτίζεται από ελαφρά μελαγχολία, αγιάτρευτη νοσταλγία και φιλοσοφική διάθεση.
Στα πλαίσια της παραδοσιακής ποίησης κινείται και ο αείμνηστος δάσκαλος και λογοτέχνης από την Κερασίτσα Μήτσος Κατσίνης (1918-2000). Έγραψε πολλά βιβλία και πλέον των δεκαπέντε ποιητικών συλλογών με κυρίαρχο πάντα θέμα αυτό της ειρήνης. Η ποίηση του Κατσίνη είναι μεστή, ρωμαλέα, χειμαρρώδης, με ηρωικό και ενθουσιώδη τόνο. Στρέφεται με πάθος κατά του πολέμου και της κοινωνικής αδικίας και αντλεί θέματα και από τη σύγχρονη ελληνική ιστορία.
Σύντομη αναφορά μπορεί να γίνει στους «βουκολικούς» και φυσιολάτρες ποιητές Γεράσιμο Κορολή (1909) από το Λεοντάρι Μεγαλοπόλεως, που υπηρέτησε την παραδοσιακή ποίηση με απλότητα και σεμνότητα, το γνωστότερο ως ιστορικό συγγραφέα Σταύρο Κουτίβα (1929-1974) από το Άστρος, που έψαλε και αυτός τον τραγοπόδαρο θεό Πάνα και τις Νύμφες του, αλλά και τη φύση και τους απλούς ανθρώπους της Αρκαδίας, και το Νίκο Γ. Δασκαλόπουλο (1914-1984) από την Κερπινή, που υπερέβη τον απλό επιφανειακό βουκολισμό, προς μια αγωνιστική και κοινωνική κατεύθυνση.
Ενδιαφέρον είναι το ποιητικό έργο του Γ. Κ. Σταμπολή (1902-1992) από την Καρύταινα, γιατί συνδυάζει λυρισμό, φυσιολατρία και φιλοσοφικό βάθος, χωρίς να του λείπει και ο κοινωνικός προβληματισμός. Ο Σταμπολής έμεινε πιστός στην παραδοσιακή ποίηση κι έχει γράψει στίχους άριστους τεχνικά, με ευαισθησία και μουσικότητα.
Ποιητικό έργο άφησε και ο παλιός δημοσιογράφος Λάμπρος Αστέρης, φιλολογικό ψευδώνυμο του Δημήτρη Καραχάλιου(1871-1942), από το Καστρί Κυνουρίας, γεμάτο δυναμικό λυρισμό και έντονη αρχαιολατρία, αλλά και ο ανεψιός του Φώτης Αστέρης, φιλολογικό ψευδώνυμο του Κώστα Καραχάλιου (1900-1979), που με τη μοναδική ποιητική του συλλογή «Αγνώριστα» (1929) εντυπωσίασε στην εποχή του.
Απλούς λυρικούς στίχους με φυσιολατρικό και νοσταλγικό χρώμα άφησε με τις δύο ποιητικές συλλογές του «Αστροφεγγιές» και «Άνθη και σκιές» ο Δημήτρης Σαλαπάτας (+1992), από το γορτυνιακό Σαρακίνι, ενώ η Λίλα Καρανικόλα –Καρακάλου (1906-1986), εμπνέεται από τη μητρότητα και την οικογενειακή ζωή. Στα Γράμματα πρωτοπαρουσιάστηκε με την ποιητική συλλογή «Αγρύπνιες» (1932), που κέρδισε τους επαίνους του Παλαμά και του Γρυπάρη. Οι στίχοι της έχουν μουσικότητα και λυρισμό και διαπνέονται από ένα συγκρατημένο ερωτισμό.
Στον χώρο της μοντέρνας ποίησης μια από τις κορυφαίες θέσεις κατέχει ο Τριπολιτσιώτης ποιητής και δοκιμιογράφος Κρίτων Αθανασούλης (1916-1979). Έγραψε τουλάχιστον δεκαέξι ποιητικές συλλογές, γεμάτες λυρική ευαισθησία και συμπάθεια για τον πάσχοντα άνθρωπο. Πληθωρικός στην παραγωγή, πρωτότυπος και ευρηματικός έχει διαχύσει στις συλλογές του την υπαρξιακή του αγωνία και τη δραματική εσωτερική έντασή του. Ο Κρίτων Αθανασούλης κατέχει ξεχωριστή θέση στη σύγχρονη νεοτερική ποίηση της χώρας μας και το έργο του έχει και νοηματική πυκνότητα και συναισθηματικό βάθος. Ήταν ένας αληθινός ποιητής, που εξέφρασε με ειλικρίνεια την εποχή του και τα ποικίλα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου.
Τρεις ποιητικές συλλογές γεμάτες αρκαδικές μνήμες και ουσία ζωής, άφησε ο Ασεάτης ποιητής Λευτέρης Καρβέλας (1921-1989). Η ποίησή του είναι διάφανη, μεστή, με εντυπωσιακές εικόνες, πλούσιο συμβολισμό και έντονο προβληματισμό.
Ο Βαγγέλης Συρεγγέλας (1919-1973) από τ΄ Αγιωργίτικα Μαντινείας έχει δώσει στιβαρή ποίηση με εμφανή κοινωνικό χαρακτήρα.
Σαρκαστικό του παρακμιακού και διεφθαρμένου κόσμου μας, μελαγχολικό, με καρυωτακικές αποχρώσεις είναι το έργο του πρόωρα χαμένου φιλόλογου Γιώργου Καραπάνου (1943-1999) από το Καστρί Κυνουρίας, με εννέα ποιητικές συλλογές.
Τρυφερό, χαμηλόφωνο, συγκινητικό, νοσταλγικό και με κοινωνικές αναζητήσεις είναι το μικρό σε όγκο, αλλά ενδιαφέρον ποιητικό έργο της ποιήτριας από του Σέρβου Μαρίας Παναγοπούλου (1932-1993), που έχει δημοσιευθεί στις τέσσερις ποιητικές συλλογές της «Γεύση χρόνου» (1972), «Βουρκωμένοι άγγελοι» (1978), «Καταθέσεις» (19830 και «Ρανίδες» (1993).
Ενδιαφέρον ποιητικό έργο άφησε και ο γνωστός δημοφιλής ηθοποιός Μίμης Φωτόπουλος (1913-1986), που είχε γεννηθεί στη Ζάτουνα Γορτυνίας. Στις έξι ποιητικές συλλογές του ο Φωτόπουλος εμπνέεται από την φύση, τον έρωτα, τη ζωή των περιφερόμενων θεατρικών θιάσων, από την κοινωνική πραγματικότητα και από τις περιπέτειες της χώρας μας. Έχει επηρεασθεί από τον Ουράνη, το Λαπαθιώτη, τη Μαρία Πολυδούρη, τον Καβάφη, αλλά και τον Ανδρέα Κάλβο. Ιδιαίτερα ασχολήθηκε με το είδος ποιήματος που λέγεται «τριολέτο» και έγραψε πάνω από διακόσια τέτοια ποιήματα. Η ποίησή του είναι παραδοσιακή και μοντέρνα και η γλώσσα του σε πολλά ποιήματα μιμείται τη γλώσσα των λαϊκών «τύπων» που ο ίδιος συνήθως ενσάρκωνε στον κινηματογράφο.
Κλείνουμε τον κατάλογο των ποιητών που κατάγονται από την Αρκαδία και έχουν φύγει πλέον για τον κόσμο των ίσκιων, με τον λαγκαδινό γιατρό Άγγελο Παναγάκη (1950-1986), που έφυγε κι αυτός νέος, πρόλαβε όμως να αφήσει δύο σύντομες αλλά πολύ αξιόλογες ποιητικές συλλογές «Ποιήματα» (1982) και «Πλατυτέρα νεφέλης» (1986), επηρεασμένες από τη μακρά πάλη του με την επάρατο και γεμάτες οδύνη, αλλά και χριστιανική εγκαρτέρηση.
Πριν αναφερθούμε στους ζώντες Αρκάδες ποιητές, ας κάνουμε τιμητική μνεία σε μερικούς ακόμα παλιούς, αλλά ξεχασμένους σήμερα ποιητές, όπως τον δημοσιογράφο και εκδότη Σοφοκλή Καρύδη (1829-1891) από την Τρίπολη, που εμπνεύστηκε από την ηρωική εποχή του, αλλά σατίρισε σκληρά και την πολιτικο-οικονομική κατάσταση του νεοσύστατου ελληνικού κρατιδίου, και τον πολυπράγμονα Νίκο Κοτσελόπουλο (1864-1911), από το Κραμποβό (Καστανοχώρι), πολυγραφότατο ποιητή σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής, αλλά προχειρογράφο, στομφώδη και αφελή.
Ας δούμε τώρα το έργο των ζώντων ποιητών. Την ποίηση υπηρετεί επί πολλές δεκαετίες ο θαλερός πρεσβύτης από το Κραμποβό (Καστανοχώρι) Μεγαλοπόλεως Ηλίας Σιμόπουλος (1913). Την πρώτη του ποιητική συλλογή εξέδωσε το 1946 με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Χαιρετισμός στον πρώτο ήλιο». Έχει συνολικά εκδώσει μέχρι σήμερα είκοσι περίπου ποιητικές συλλογές. Η ποίηση του Σιμόπουλου είναι πλούσια σε ανθρώπινες αξίες, στιβαρή, εμπνευσμένη. Ενώνει αρμονικά τα πιο στέρεα επιτεύγματα της παραδοσιακής ποίησης με αυτά των σύγχρονων αναζητήσεων. Η «Αρκαδική Ραψωδία» του, με τον τρόπο του επιταφίου που έχει γραφεί και από το Γιάννη Ρίτσο, είναι ίσως το καλύτερο έργο του. Κύριος άξονας του ποιητικού έργου του Σιμόπουλου είναι ο πληγωμένος άνθρωπος του καιρού μας. Γι αυτό διακρίνεται για την ανθρωπιά του και για την υπαρξιακή αγωνία του. Είναι ποίηση χαμηλών τόνων, εκφραστική, μειλίχια και φιλοσοφημένη. Δουλεύει τις λέξεις και ζωγραφίζει υπέροχες εικόνες τυλιγμένες σε πέπλους ονειρικής αχλύος. Η ποίηση του Σιμόπουλου είναι συμβολική, με βαθύ στοχασμό και δυνατό λυρισμό. Έχει επιγραμματικότητα και απλότητα, που στις τελευταίες συλλογές του βαδίζει προς μια ποιητική καθαρότητα. Εκφράζει τους κλυδωνισμούς της ψυχής του και του κόσμου μας, αλλά την διαποτίζει επίσης εμπιστοσύνη στον άνθρωπο, αισιοδοξία και ελπίδα.
Σημαντικό είναι το έργο του πολυγράφου, μα επιφυλακτικού σε εκδόσεις και δημοσιεύσεις, ποιητή Λάμπη Χρονόπουλου (1922), που με τις δύο κυρίως ποιητικές συλλογές του, «Τ΄ άστρο του χειμώνα» και «Εσείς πουλιά του Μάη», έδειξε ότι διαθέτει και πλούτο έμπνευσης και στιχουργική δεξιοτεχνία. Ο ποιητής αντλεί από την πλούσια λαϊκή μας παράδοση, και ο στίχος του έχει ρωμαλεότητα στην έκφραση και ζηλευτή τεχνική αρτιότητα και ποικιλία. Ο Χρονόπουλος επιδίδεται με την ίδια επιτυχία και στον παραδοσιακό και στον ελεύθερο στίχο, με ιδιαίτερη προτίμηση προς την πλούσια λαϊκή μας παράδοση.
Στη χορεία των ποιητών που υπηρετούν με συνέπεια το σύγχρονο ποιητικό είδος γραφής βρίσκεται ο τριπολιτσιώτης ποιητής Χρήστος Τρύφωνας (1934), στο έργο του οποίου (τέσσερις ποιητικές συλλογές μέχρι το 1975), είναι έντονη η επίδραση του μεγάλου αλεξανδρινού, και ως προς την αρχιτεκτονική των ποιημάτων και ως προς τη λεπτή ειρωνεία του ύφους. Ο ποιητής, που έχει ζήσει πολλά χρόνια στο Παρίσι, παρόλο ότι διακρίνεται από μιαν αναμφισβήτητη λογιότητα, δεν παύει να μετουσιώνει τα πνευματικά του διαφέροντα σε λυρικές και στοχαστικές εικόνες που χαρίζουν αισθητική συγκίνηση.
Μοντέρνα καθ΄ όλη της την έκταση και διαπνεόμενη από μια μεταφυσική αγωνία αλλά και έναν έντονο θρησκευτισμό, είναι η ποίηση του θεολόγου Καθηγητή Πανεπιστημίου από τη Καμενίτσα Δημήτρη Λ. Σταθόπουλου (1933). Η ποίησή του έχει μεταφυσικό βάθος και εκφράζει τις αντιφάσεις του σύγχρονου κόσμου και την εσωτερική αγωνία του ανθρώπου από ένα υπόβαθρο ευρύτερα φιλοσοφικό, αλλά και στενότερα χριστιανικό.
Πολύ ενδιαφέρον ποιητικό έργο έχει δώσει ο πολυγραφότατος συγγραφέας και εκδότης Θόδωρος Κ. Τρουπής (1932) από του Σέρβου. Πρωτοπαρουσιάστηκε με την ποιητική συλλογή «Τα πρώτα Φύλλα» (1957), και έκτοτε δημοσίευσε δεκάδα ποιητικών συλλογών, με πιο πρόσφατη τη συγκεντρωτική έκδοση έξι νέων επιμέρους ποιητικών συλλογών με τον γενικό τίτλο «Φθινοπωρινά». Ο Τρουπής, που έχει προσφέρει και πλούσιο πεζογραφικό έργο και δίκαια θεωρείται βιρτουόζος του διηγήματος, έχει πλούσια έμπνευση και αξιοθαύμαστη στιχουργική ευχέρεια. Ιδιαίτερη επίδοση έχει σημειώσει στην σύνθεση εκατοντάδων σονέτων και χάι κου, που εντυπωσιάζουν με την άρτια τεχνική και τη ποικιλία της θεματολογίας τους. Τον ποιητή εμπνέει η φύση και οι απλοί άνθρωποι του χωριού, η νοσταλγία για τα περασμένα, η διαρκής παρουσία των απόντων προσφιλών προσώπων, η ιερή μορφή της μάνας, ο έρωτας, η λαϊκή μας παράδοση, η κοινωνική παρακμή και αδικία, η αγωνία για την πορεία το κόσμου μας και για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Μια σοβαρή ποιητική φωνή στη σύγχρονη ποίηση είναι και αυτή του γνωστού κριτικού Γιάννη Η. Κουβαρά (1950) από το Άστρος Κυνουρίας. Είναι γεμάτη λυρισμό, αλλά και φιλοσοφικό βάθος, Δυνατή, πυκνή, λιτή, με φροντίδα για τη λέξη και φαινομενική αμεριμνησία για το στίχο.
Με σοβαρότητα κινείται στο χώρο της σύγχρονης ποίησης και ο διεθνολόγος Πάνος Ελλήγενης (1934) από τις Κολλίνες, φιλολογικό ψευδώνυμο του Πάνου Καραφωτιά. Με τις πέντε ποιητικές συλλογές του, που έχουν τον ίδιο τίτλο «Στρατοκόπος», ο ποιητής περιηγείται στη ζωή και στον κόσμο, παρατηρεί, σχολιάζει και καταγράφει τις εντυπώσεις του. Ως φιλειρηνικός στρατοκόπος του κόσμου, αλλά και των δρόμων της ψυχής του, ο Ελλήγενης, εκφράζει συναισθήματα, σκέψεις και προβληματισμούς, κυρίως την πίκρα του για όσα γύρω του συμβαίνουν (πόλεμοι, φτώχεια, εκμετάλλευση, προσφυγιά, κ.ά.), και την ανησυχία του για όσα πρόκειται να συμβούν. Η ποίησή του είναι απλή, τρυφερή, με αγάπη, ανθρωπιά και ουσία ζωής.
Μακρά θητεία στην ποίηση έχει και ο πανεπιστημιακός με ποικίλη πνευματική και κοινωνική δράση Φίλιππος Νικολόπουλος (1942), από την Καρύταινα. Μέχρι σήμερα έχει εκδώσει τουλάχιστον τέσσερις ποιητικές συλλογές με τίτλους «Λόγοι και αντίλογοι» (1970), «Και η ζωή; Και η αγάπη;» (1976), «Ομολογίες» (1982), «Ανάβαση» (1989) και «Σπονδές στους ανέμους» (1992). Πρόκειται για μια πολύχυμη και πολυσήμαντη ποίηση, μεγαλόστομη και πληθωρική, ερωτική και ονειρική, που συνδυάζει το λυρικό και το φιλοσοφικό στοιχείο και δίνεται μέσα από μια ρέουσα και σαγηνευτική αφηγηματικότητα, με ρωμαλέο διασκελισμό, πλούσιο συμβολισμό και αχαλίνωτη φαντασία.
Με πολλά παραδοσιακά στοιχεία ξεκίνησε την πορεία του και ο γορτύνιος Γιώργος Ι. Μποτής, νομικός από τη Βάχλια. Μέχρι τώρα έχει εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές σε παραδοσιακό, κυρίως, αλλά και ελεύθερο στίχο. Ο ίδιος έχει καθιερώσει την παράλληλη μετάφραση των ποιημάτων του στά αγγλικά στην αντικρινή σελίδα. Η ποίησή του είναι κυρίως βιωματική.
Σημαντική είναι η παρουσία πλειάδας αξιόλογων ποιητριών από την Αρκαδία, που μέχρι σήμερα έχουν δώσει μεγάλο σε ποσότητα και υψηλής ποιότητος ποιητικό έργο.
Από τις παλαιότερες ποιήτριες, αναφερόμαστε στην πολυγραφότατη Κατερίνα Γαρδικιώτη-Κοΐνη, που γεννήθηκε στο Άστρος της Κυνουρίας, αλλά από μικρή έζησε στο Ναύπλιο και δεν θεωρεί ότι ανήκει στην αρκαδική λογοτεχνία, και στην Τριπολιτσιώτισσα ποιήτρια και θεατρική συγγραφέα Μαρία Κ. Γιακουμέλλου (1929), που έχει γράψει έξι ποιητικές συλλογές. Η ποιήτρια εκφράζει το δράμα του σύγχρονου ανθρώπου, με τρυφερότητα, λυρισμό αλλά και κοινωνικό προβληματισμό. Οδοιπορεί μέσα στην κοινωνία, αλλά και στο χρόνο και στο σύμπαν, δίνοντας στίχους γεμάτους συγκίνηση και ανθρωπιά. Εμπνέεται από τα πανανθρώπινα ιδανικά, πονά και αγωνιά, αλλά εμφορείται και από μια χριστιανική εγκαρτέρηση και μια απώτερη πίστη στην επικράτηση του καλού. Ο συμβολισμός της πολλές φορές αγγίζει τα όρια του μυστικισμού.
Χωρίς καμμία διάθεση αξιολογικής ιεράρχησης των νεώτερων ποιητριών, αναφερόμαστε πρώτα στην ποιήτρια και δοκιμιογράφο Ελένη Ηλιοπούλου-Ζαχαροπούλου από τα Τρόπαια, που πρόσφατα βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών, η οποία έχει εκδώσει μέχρι στιγμής τρεις αξιοπρόσεκτες ποιητικές συλλογές: «Έξοδος από τη νηνεμία» (1994), «Αμοιβαία μετάθεση» (1999) και «Υφαίνοντας άνεμο» (2004). Η ποίηση της Ελένης Ηλιοπούλου-Ζαχαροπούλου, που κινείται μέσα στο κλίμα ενός ιδιάζοντος υπερρεαλισμού, είναι το τελικό απόσταγμα μιας αιμάσσουσας και πικραμένης ψυχής του καιρού μας, μιας πυρέσσουσας μνήμης, ενός αγωνιώδους και ανήσυχου στοχαστικού πνεύματος. Τρυφερή, λυρική, αλλά και φιλοσοφική, συχνά κρυπτική και συμβολική, ώριμη, λιτή, πυκνή, επιγραμματική, με συνεχή φροντίδα για τις λέξεις, η ποίηση αυτή είναι έκφραση μιας άγρυπνης συνείδησης του καιρού μας.
Ιδιάζουσα θέση στη σύγχρονη ποίηση κατέχει και το έργο της Λένιας Χριστοφόρου, που είναι φιλολογικό ψευδώνυμο της Κρυσταλλίας Σταματοπούλου, από τις Κολλίνες. Μέχρι σήμερα έχει παρουσιάσει πέντε ποιητικές συλλογές «Του φθινοπώρου γέρμα» (1997), «Πίνακας ατελής» (1998), «Μάσκες και ψέματα» (2000), «Αέναη διαδοχή» (2002) και «Παραδοχή του ανέφικτου» (2004), γεμάτες τρυφερότητα και έντονο συναισθηματισμό. Ολόκληρη η ποίησή της περιστρέφεται γύρω από τα θέματα του Έρωτα και του Θανάτου, αλλά και το θέμα του Χρόνου, την έννοια της Μοίρας, τη λειτουργία της ενοχής. Η έκφραση είναι λιτή, τα καλλωπιστικά στοιχεία ελάχιστα, αλλά η επιλογή των λέξεων και η αρχιτεκτονική των στίχων πολύ προσεγμένη. Προφανής είναι η διάθεση της ποιήτριας, όχι μόνο να φιλοσοφήσει για τη ζωή, το χρόνο, το δίκαιο και την ηθική, αλλά και να εισδύσει στη ψυχή του ανθρώπου και στις περίπλοκες διανθρώπινες σχέσεις. Πολλά ποιήματά της έχουν τόσο συμπυκνωθεί, που αγγίζουν τα όρια του αποφθεγματικού λόγου. Όλα της τα ποιήματα είναι λιγόστιχα και λιγόστροφα. Ποίηση απλή, λυρική, με μεταφυσικές και υπαρξιακές διερωτήσεις, ενίοτε και με κάποιον σαφή διδακτισμό.
Στο κλίμα του καθαρού υπερρεαλισμού κινείται η λαγκαδινή ποιήτρια Άγγελα Κυριακοπούλου, που έχει κι αυτή μέχρι σήμερα εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές, «Ριπές από μια ρεαλίστρια μικρή αθωότητα» (1989), «Μίτος μετέωρος κολυμβητής» (1991). «Αβροί αλιείς περίπατοι» (1994) και «Αγρύπνια αθέατη κορυφή» (1998). Η ποιήτρια εμπνέεται από την ελληνική φύση και ζωή, ιδιαίτερα από το τοπίο, ως απόηχο των μύθων και της ιστορικής μνήμης. Εμφανής η εκλεκτική συγγένεια της ποιήτριας με τον Έκτορα Κακναβάτο και τον παλιό Ελύτη των «Προσανατολισμών».
Αισθητή είναι η παρουσία μιας ακόμα ποιήτριας από την Αρκαδία, της φιλολόγου Διονυσίας Κωνσταντούρου-Κατρίτση, από το Καστρί Κυνουρίας. Με τις τέσσερις μέχρι σήμερα ποιητικές συλλογές της, «Λίγο…πριν από το μηδέν» (1992), «Ταξίδι» (1994, «Σοδειά ψυχής» (1996) και «Αναζητήσεις» (1998), έδειξε ότι μπορεί να εκφράζεται ποιητικά, με δυνατότητα να δώσει πολύ περισσότερα στο μέλλον. Με λιτότητα εκφραστικών τρόπων και μέσων, η ποιήτρια εξωτερικεύει ποικίλα ανθρώπινα συναισθήματα, τον πόνο και την αγωνία της για τα συμβαίνοντα στον κόσμο διεθνώς, την οδύνη της για το δράμα του σημερινού ανθρώπου, τις ελπίδες και τα οράματά της. Δεν της λείπει και κάποια πατριωτική έξαρση.
Στο ποιητικό κλίμα της υπαρξιακής αγωνίας και της συμβολικής γραφής, κινείται και η ποιήτρια Μαρία Μιστριώτη, που γεννήθηκε στο Ίσαρι Αρκαδίας και έχει εγκατασταθεί μονίμως στη Χαλκίδα. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές «Προσεγγίσεις» (1985), «Στη γη των Λαιστρυγόνων» (1988), «Στις φλέβες του χρόνου» (1991) και «΄Ανεμός τε κυβερνήτης» (1996), και ίσως και άλλες. Η ποιήτρια εμπνέεται φυσικά από τη σύγχρονη πραγματικότητα, που την μεταποιεί όμως αισθητικά με τους δικούς της συμβολισμούς και υπαινιγμούς και με συχνότατη προσφυγή στην αρχαία ελληνική μυθολογία και στον Όμηρο. Η γραφή της είναι πυκνή, ελλειπτική, εντελώς προσωπική, κάπως αρρενωπή, αλλά με μια λανθάνουσα θηλυκότητα, η φροντίδα της για τη λέξη στη διαιώνια μορφή της εμφανέστατη και ευπρόσδεκτη. Τέλος, κάνει φιλότιμη προσπάθεια να δώσει μακρότερες συνθέσεις.
Μια ακόμα πολλά υποσχόμενη ποιήτρια που αγωνίζεται να βρει τη «φωνή» της στο χώρο της σύγχρονης ποίησης είναι η Θεοδώρα Κουφοπούλου-Ηλιοπούλου, από του Σπάθαρη Γορτυνίας. Το μέχρι σήμερα ποιητικό έργο της, «Δροσοσταλιές» (1994), «Ζωή σε τραγουδώ» (1994), «Στον κήπο της ψυχής μου» (1999), και «Στοχασμών ευωδίες» (2003), αποτελούν απλά και ανεπιτήδευτα εκφραστικά δείγματα μιας τρυφερής ψυχής και μιας καλοσυνάτης καρδιάς, που αγαπά, μαγεύεται, συγκινείται, και συγκινεί.
Δεν εξαντλήσαμε τους ποιητές που κατάγονται από την Αρκαδία, ούτε ήταν δυνατό να χωρέσουν στα στενά όρια αυτού του κειμένου όλοι όσοι υπηρέτησαν κατά καιρούς ή υπηρετούν σήμερα την ποίηση. Υπάρχουν και άλλοι ποιητές και άλλες ποιήτριες που έχουν δημοσιεύσει μία ή περισσότερες ποιητικές συλλογές, όπως οι Γεώργιος Αδαμόπουλος, Παν. Αντωνόπουλος, Ιω. Βίγλας, Βασ. Βουτουχιώτης, Ράνια Γέροντα, Βασ. Γκιώνης, Ζαννέτα Καλύβα, Γιάννης Μαθές, Γρ. Μιχαλόπουλος, Ντίνος Δ. Παναγιωτόπουλος, Κώστας Πανόπουλος, Χρήστος Πύρπασος, Χρ. Στρατηγόπουλος, Α. Τζοροβήλη-Μποτή, Νίκος Τριάδης, Άλκης Τροπαιάτης, Κωστής Τσούχλος, Ανδρέας Χατζηγεωργίου, και πολλοί άλλοι, για τους οποίους θα γίνει άλλοτε εκτενής λόγος. Υπάρχουν επίσης πολλοί νέοι ποιητές, που υπόσχονται πολλά για το μέλλον, όπως, για παράδειγμα, η νέα ποιήτρια Κατερίνα Κατσίρη, από το Ελαιοχώρι Μαντινείας, που με την πρόσφατη, πρώτη ποιητική συλλογή της «Αιώρηση», τη γεμάτη από λυρική δύναμη, εκφραστική στιβαρότητα και κρουστή εικονοποιητική ευχέρεια, δείχνει πως διαθέτει πηγαίο ταλέντο, αρκετή τεχνική δεξιότητα, και σίγουρα την αναμένουν ψηλότερες κορφές.
Τέλος, θα πρέπει να γίνει απλή μνεία μερικών ακόμα γνωστών ποιητών, που ενώ έλκουν την απώτερη καταγωγή τους από την Αρκαδία, θεωρείται ότι κατάγονται από την Αθήνα, άλλους νομούς του Μοριά ή άλλα μέρη της Ελλάδας. Έτσι, δείγματος χάριν, λίγοι γνωρίζουν ότι Αρκάς την απώτερη καταγωγή ήταν ο θεωρούμενος ως Ηλείος ποιητής Τάκης Σινόπουλος (με πατέρα από τα Λαγκάδια και μητέρα από το Βυζίκι), το ίδιο φυσικά και ο αδελφός του ποιητής Παύλος Γ. Σινόπουλος. Από το γορτυνιακό Βαλτεσινίκο κατάγεται ο επίσης θεωρούμενος Ηλείος ποιητής Π. Α. Σινόπουλος, από τα Τρόπαια, ο επίσης Ηλείος Θεόδωρος Ξύδης, και ο συγγραφέας παιδικών βιβλίων και ποιητής Άλκης Τροπαιάτης, από τα Λαγκάδια ο Βασίλης Κούλης, κ.ά. Από την Αρκαδία έλκει την καταγωγή και η γνωστή ποιήτρια Μάρω Στασινοπούλου, ο στιχουργός και σκηνοθέτης Θόδωρος Γκόνης, ο εκδότης του περιοδικού «Οδός Πανός» γνωστός ποιητής Γιώργος Χρονάς, κ.ά. Αλλά περί αυτών όλων, άλλοτε.
Ηλίας Γιαννικόπουλος
Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου
(ΕΚΜ)