(Απόσπασμα από το βιβλίο «Η ΑΕΤΟΡΡΑΧΗ ΑΡΚΑΔΙΑΣ»Τόμος Β΄ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ» του κοντοχωριανού μας εκπαιδευτικού κυρίου Γιάννη Νικολακόπουλου)

Πρόκειται για εργαλεία που έπρεπε κανονικά να έχουν στη διάθεσή τους οι µαστόροι όλων των βαθµίδων (πρωτοµάστορας, πελεκάνος; µεσοµαστόροι, λιθαράς, λασπιτζής και µαστορόπουλα) την παλιά εποχή, πριν το 1970, όταν έχτιζαν τα σπίτια στα χωριά µε πέτρα και δεν χρησιµοποιούσαν τα τούβλα και το τσιμέντο κατά κανόνα, που χρησιµοποιούν σήµερα.

Καταγράφω πιο κάτω τα εργαλεία όπως ευγενώς προσφέρθηκε να µου τα κατονοµάσει και περιγράψει ο πρωτοµάστορας του χωριού µας,ο αγαπητός Μαρίνος Χαραλ. Χαραλαµπόπουλος (1920- ),ο
οποίος µου έδωσε και τις περισσότερες πληροφορίες για τους χτίστες και το χτίσιµο του σπιτιού.

1. Το σφυρί. Ήταν ένα συνηθισµένο σφυρί µε αιχµηρές άκρες για να δουλεύει την πέτρα και να την κάνει κατάλληλη για το χτίσιµο.

2. Το µυστρί. Υπήρχαν και υπάρχουν κάποια είδη µυστριών για διαφορετική χρήση το καθένα, π.χ. το µυστρί του χτίστη, του σοβατζή, του αρµολόγου κλπ.
Το µυστρί του χτίστη ήταν κάπως πλατύ χωρίς πολύ στενή µύτη. Ενώ το µυστρί του αρµολόγου είχε τριγωνική σχεδόν µύτη και ήταν κατάλληλο να κλείνει με τη λάσπη τους αρμοιύς ανάµεσα στις πέτρες.

3. Το ζύγι (νήµα της στάθµης). Ηταν µικρός µεταλλικός ή ξύλινος κύλινδρος µε φορητή πεταλούδα, από όπου περνούσαν ένα νήµα. Το προσάρµοζαν στον τοίχο (γωνία ή µέση) και διαπίστωναν αν οι τοίχοι είναι ίσιοι και κατακόρυφοι η αν κάνουν κάπου «κοιλιά». Με αυτό το εκκρεµές «ζύγιζαν» και στοίχιζαν τη σωστή πορεία της τοιχοποιίας. Κανόνιζαν το «γώνιασµα» του σπιτιού και την ισόρροπη ανάmυξη των τοίχων µέχρι που τελείωνε το χτίσιµο του σπιτιού.

4. Το αλφάδι ξύλινο ή µεταλλικό είναι το γνωστό όργανο µε το οποίο έλεγχαν επιφάνειες των τοίχων ή άλλων µερών του σπιτιού από τυχόν παρεκκλίοεις.

5. Η γωνιά. Ήταν µια ορθή γωνία, ξύλινη ή µεταλλική, µε τη µια πλευρά της λίγο µεγαλύτερη από την άλλη, η οποία, µαζί και µε το νήµα της στάθµης, βοηθούσε στο γώνιασµα του σπιτιού και στην περαιτέρω καλλίµορφη καιι ισόρροπη ανέγερση των τοίχων.

6. Το γαλλικό µέτρο (πασέτο). Είναι το γνωστό µονόµετρο ή δίµετρο µε τις βαθµίδες των εκατοστών ανά δέκα. Ξύλινο ή µεταλλικό ήταν απαραίτητο στον κάθε µάστορα. Σήµερα υπάρχουν και οι µετροταινίες που µετρούν τοίχους, οικόπεδα και λοιπές επιφάνειες σε συντοµότερο χρόνο.

7. Το ράµµα. Ήταν νήµα σε µήκος ανάλογο µε τις πλευρές του υπό ανέγερση σπιτιού, µε το οποίο έλεγχαν την ευθύτητα των τοίχων από την αρχή µέχρι το τέλος του χτισίµατος. Ενώ µε το ζύγι έλεγχαν την καθετότητα των τοίχων.

8. Η βαριά. Ήταν ένα µεγάλο ατσάλινο σφυρί µε δυο σκέλη και ξύλινο στειλιάρι και χρειαζόταν για να σπάζουν τις µεγάλες πέτρες Χρήση της βαριάς έκανε περισσότερο ο λατόµος (νταµαρτζής), που εξασφάλιζε και τις πέτρες του χτισίµατος.

9. Η βαριοπούλα. Ήταν µια µικρογραφία της µεγάλης βαριάς. (ΝΟ 8). Κάποιοι την παροµοιάζουν µε τον «µατρακά» του λιθοξόου (πελεκάνου).

10. Ο λοστός (το λοστάρι). Ενας δίµετρος περίπου ατσάλινος µοχλός µε δύο άκρα: το ένα πεπλατυσµένο και το άλλο στενότερο, αλλά και τα δύο αιχµηρά. Ήταν απαραίτητο στο λιθαρά (νταµαρτζή) για την εξόρυξη και σπάσιµο ογκολίθων στα νταµάρια ή στην εκσκαφή θεµελίων.

Στην εξόρυξη χρησιµοποιούσαν κάποτε ειδικές ατσάλινες «σφήνες» για αποτελεσµατικότερη διάσπαση των ογκολίθων ή του νταµαριού.

11. Η παραµίνα. Μικρογραφία του λοστού. Ατσάλινη και αυτή, µήκους ενός µέτρου περίπου, ελαφρότερη και λεπτότερη από το µεγάλο λοστό, χρησίµευε για µικρότερα ανοίγµατα ή και για τρύπες για φουρνέλα. Γέµιζαν τις τρύπες µε δυναµίτες και µε τη σύνδεση φυτιλιού τούς πυροδοτούσαν και έτσι προκαλούσαν τη διάσπαση των ογκολίθων. Κάποιοι την παραµίνα την έλεγαν «µατσακούπι».

12. Το καλέµι. Ειδικό σιδερένιο εργαλείο για τη λάξευση σκληρών και συµπαγών επιφανειών. Εργαλείο που το χρησιµοποιούν οι λιθοξόοι (πελεκάνοι), ξυλουργοί κ.ά. κατά την επεξεργασία των διαφόρων υλικών.

13. Το πικούνι. Ήταν µυτερό και από τις δύο άκρες σφυρί και το χρησιµοποιούσε ο πελεκάνος.

14. Ο µατρακάς ή µικρή βαριοπούλα. Ήταν είδος σφυριού, µάλλον τετράγωνο, για να χτυπάει ο πελεκάνος τα βελόνια και να σκαλίζει τις πέτρες (αγκωνάρια).
     15. Το σµιλάρι. Χαλύβδινο εργαλείο µε αιχµηρή µύτη. Κι αυτό όργανο του πελεκάνου. (Μοιάζει µε σκαρπέλο, κοπίδι).

16. Το βελόνι. Ατσάλινο και µυτερό σµιλάρι. Έχει σχήµα κυλινδρικό (ακανόνιστο) και το χρησιµοποιούσε και αυτό ο πελεκάνος για τη λείανση της πέτρας από τα εξογκώµατα και τις άλλες ανωµαλίες ώστε να γίνει κατάλληλη για την επέµβαση της «χτενιάς».

17. Η χτενιά. Είδος σφυριού µε τα δύο άκρα του (το ένα φαρδύτερο και το άλλο στενότερο) να καταλήγουν σε δόντια, σαν χτένι, και κοφτερά. Εργαλείο του πελεκάνου και αυτό, µε το οποίο σκάλιζε τιςπέτρες και τις έκανε αγκωνάρια για θύρες υπέρθυρα, σκαλοπάτια, παραστάδες εισόδων κ.λ.π.

18. Το σκεπάρνι Κοινό και γνωστό εργαλείο που τους χρησίµευε για τις σκαλωσιές.

19. Το πριόνι Εργαλείο χρήσιµο και αυτό για τις σκαλωσιές και για ξύλινα κασώµατα.

20.Η λίµα. Γνωστή η χρήση της.

21.Το σίδερο ή σιδερόβεργα. Απλή σιδερόβεργα (από εξαράκι ή οκταράκι σίδερο), λυγισµένη στο µέροςπου την κρατάµε και χρειαζόταν για να τραβάνε γραµµέςστη λάσπη του τοίχου, όταν επρόκειτο να κάνουν το λεγόµενο µωσαϊκό αρµολόγηµα. Έκαναν τις γραµµές για ν' αποτυπωθεί σε αυτές η γραµµή του µωσαϊκού.

Το µωσαϊκό των τοίχων ήταν δύο ειδών: Το ανώµαλο µωσαϊκό που γίνεται σε λασπωµένουςτοίχους σπιτιών ή µαντρότοιχων µε τη σιδερόβεργα καθώς και το οµαλό µωσαϊκό ή αράδα µωσαϊκό. Το «αράδα µωσαϊκό» γίνεται σκαλιστό (κοφτό) µε σφυρί πάνω σε πελεκητές πέτρες (αγκωνάρια ή πλάκες) και τέτοιο µωσαϊκό συναντάµε σε µερικά παραδοσιακά σπίτια, σε εκκλησίες και αλλού.

22. Ο κασµάς, Είναι γνωστή η χρήση του. Ένα είδος κασµά τον λέµε λιθαροκασµά, γιατί είναι µεναλύτερης αντοχήςκαι τα άκρα του (σφαιρικά πεπλατυσµένο το ένα και κωνοειδέςτο στενότερο) προορίζονται περισσότερο στην εξόρυξη λιθαριών στα νταµάρια, γι' αυτό τον λένε λιθαροκασµά. Επειδή πολύ τον χρησιµοποιούσαν οι Ιταλοί σε διανοίξεκ δρόµων, στο χωριό τον λέµε και Ιταλό.

23. Το φτυάρι. Γνωστή η χρήση του και τα είδη του: πλατύφτυαρο και στενόφτυαρο.

24.Η τσάπα ή αξίνα. Και αυτή είναι γνωστή σε όλους. Στουςµαστόρους απαραίτητη για το ανακάτεµα τηςλάσπης ή για το «τσιµεντοχαρµάνι».

Απαραίτητα στη δουλειά των µαστόρων ήσαν και τα παρακάτω: οι τενεκέδες, οι κάσες, το ζεµπίλι και τα γαϊδουροσάνιδα.

Αυτά τα τέσσερα χρειάζονταν για τη µεταφορά υλικών και τα εξασφάλιζαν στο τόπο που δούλευαν, ενώ τα άλλα εργαλεία, τα περισσότερα τουλάχιστον, έπρεπε να τα είχαν µαζί τους κάθε φορά που έχτιζαν κάποιο σπίτι σε ξένα µέρη.

Τελευταίο, όχι εργαλείο, αλλά απαραίτητο συνοδευτικό των µαστόρων ήταν η ποδιά.

Η ποδιάήταν απαραίτητη για τους µαοτόρους, κυρίως, γιατί µέσα εκεί έβαζαν το µέτρο, διάφορες πρόκεςµολύβια κ.λ.π. Παντού, όπου βρίσκονταν, στην ώρα της δουλειάςο µάστορας φορούσε την ποδιά του. Τον ξεχώριζε από τα µαστορόπουλα και από τουςδευτέρου και τρίτου βαθµού, συνερνάτες του. Τις ποδιές συνήθως φορούσαν οι πρωτοµάστορες. Ήταν η ποδιά το χαρακτηριστικό στοιχείο των τιτλούχων µαστόρων (πρωτοµάστορας εξωτερικός ή εσωτερικός), Κάτι παρόµοιο σαν το εξάρτηµα αµφίων που φορούν οι τιτλούχοι κληρικοί(οικονόµοι,σακελλάριοι... ).

Αυτά µε λίγα λόγια ήσαν τα κύρια εργαλεία του µάστορα (κτίστη) την παλιά εποχή που γύριζαν στα χωριά τα «µπουλούκια», όπως µου τα διηγήθηκε ο πρωτοµάοτορας - ηετροµάστορας Μαρίνος Χαρ. Χαραλαµπόπουλος.

Και µια και τελειώσαµε το κεφάλαιο µε τις ποδιές, επιτρέψτε µου να σας παραθέσω και δυο λόγια γι' αυτές, όπως συνήθιζε να πειράζει τους γραµµατιζούµενους (κυρίωτ παπάδες και δασκάλους) ο µακαρίτης ο µπαρµπα-Γιάννης Νικολακόπουλος (Ντρουµετσικόνιαννης), αδελφός του παππούµου Βασίλη.

Έλεγε λοιπόν ο µπαρµπα-Γιάννης. Προσέξτε τις καταλήξεις:

Οι παπάδες µε τις ευχές τους!

Οι δασκάλοι µε τις εξοχές τους! Και
Οι µαστόροι µε τις ποδιές τους.

Τόνιζε ιδιαίτερα τις ευχές που εξυπηρετούσαν το λογοπαίγνιό του, ενώ έµεναν στο απυρόβλητο οι µαστόροι µε τις ποδιές τους. Έτσι «χαιρετούσε» τους γραµµατιζούµενους και δηµιουργούσε την κατάλληλη ατµόσφαιρα για περαιτέρω µαστορικές αφηγήσεις.

(ΘΓΤ)

                                                                            ************************************************

.